حنبلی، خوش هیئت، عابد مستجاب الدعوه و درعین حال محدثی ضعیف دانسته اند. کسانی چون محمدبن ابی فوارس، ابوعلی بن شهاب عکبری، ابراهیم بن عمر برمکی و ابوالقاسم أزهری از او روایت کرده اند. ابن بطه در محرم سال 387 هجری در 83سالگی از دنیا رفت. 2 او آثار بسیاری را نوشت که عبارت اند: الابانه الکبیره، الابانه الصغیره، السنن، المناسک، الامام ضامن، الانکار علی من قصر بکتب الصحف الاولی، الانکار علی من أخذالقرآن من الصحف، النهی عن صلاه النافله بعد العصر وبعد الفجر، تحریم النمیمه، صلاه الجماعه، منع الخروج بعد الأذان والاقامة لغیر حاجه، ایجاب الصداق بالخلوه، فضل المؤمن، الرد علی من قال الطلاق الثلاث لایقع، صلوه النافله فی شهر رمضان بعد المکتوبه، ذم البخل، تحریم الخمر، ذم الغنا والاستماع الیه، التفرد والعزله، 3 الابانة عن شریعة الفرقه الناجیه ومجانبة الفرق المذمومة4 و الابانة فی اصول الدیانة5 که به نظر می رسد این دو کتاب اخیر، همان ابانه صغیر و کبیر باشد.

پی نوشت ها

1ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 529. 2ـ تاریخ بغداد 10 / 371. 3ـ طبقات الحنابله 2 / 152. 4 ـ معجم المؤلفین 6 / 245. 5 ـ ایضاح المکنون 1 / 8.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 27 / 144؛ العبر 2 / 171؛ المنتظم 14 / 390؛ میزان الاعتدال 3 / 15؛ البدایة والنهایه 11 / 321؛ طبقات الفقها (شیرازی) 173؛ لسان المیزان 4 / 112؛ شذرات الذهب 3 / 122؛ کشف الظنون 3 / 8؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی 3 / 126.

رضا جعفری نوقاب

عبیداللّه ـ علوی

عبیداللّه ـ علوی (زنده در 375ق)

ابوالفتح عبیداللّه بن موسی بن احمدبن محمد علوی

وی از سادات حسینی بود و در فقه و حدیث مهارت داشت. او را فاضل، عالم و محدثی ثقه و پرهیزکار دانسته اند. عبدالرحمان بن احمد نیشابوری از او روایت کرده است. 1 عبدالرحمان که به شیخ مفید نیشابوری شهرت دارد، از شاگردان سیدمرتضی و شیخ طوسی بوده است. 2 ابوالفتح سال 370 هجری سفری به حج و سال 375 سفری به مشهد برای زیارت جدش علی بن موسی الرضا علیه السلام داشته است. 3 وی کتاب های انساب آل الرسول واولادبتول، الحلال والحرام و الادیان والملل را تألیف کرد. 4

پی نوشت ها

[1] ـ جامع الرواة 1 / 530. 2 ـ الذریعه 7 / 61. 3 ـ الذریعه 2 / 379. 4 ـ جامع الرواة 1 / 530.

دیگر منابع: اعیان الشیعه 8 / 134.

رضا جعفری نوقاب

عبیداللّه ـ علوی

عبیداللّه ـ علوی (م. 312ق)

ابوعلی عبیداللّه بن علی بن ابراهیم بن حسن بن عبیداللّه بن عباس علوی

از فقها و دانشمندان شیعه، فاضل و سخاوتمند بود1 و چنان که از نسبش پیداشت، با چهار واسطه به ابوالفضل العباس علیه السلام می رسد؛ اما از زندگی او آگاهی اندکی داریم. گفته شده در مصر زاده شد؛ ولی تاریخ ولادتش روشن نیست. ازآنجاکه پدرش در سال 264 هجری از دنیا رفته، 2 به دست می آید که پیش از آن زاده شده است. خطیب بغدادی او را به هنگام درگذشت، کهن سال معرفی می کند. 3 برداشت آغابزرگ از این گفته، سال خورده بودن ابوعلی است. 4 اگر چنین باشد، باید دست کم در اوایل سده سوم متولد شده باشد. عبیداللّه در مصر سکونت داشت و تحصیلات خود را در همان جا انجام داد و به نقل حدیث پرداخت. 5 از استادان و شاگردان او اطلاعی در دست نیست. او زمانی به دلایل نامعلوم به سفری طولانی رفت و شهرهای گوناگون را گشت. 6 شاید در پی کسب دانش بوده باشد. می دانیم که مدتی در بغداد ساکن شد و علمای بغداد درخواست بهره مندی از او را داشتند؛ اما ابوعلی از گفتن حدیث خودداری می کرد و علت آن روشن نیست؛ ولی به هرحال پذیرفت. خطیب بغدادی با واسطه از او روایت کرده و می افزاید گویا روایاتی از ابراهیم بن منذر حزامی نزد ابوعلی بوده است. عبیداللّه سرانجام به مصر بازگشت7 و در رجب سال 312 هجری درگذشت. 8 خطیب بغدادی درباره اثر علمی عبیداللّه علوی می گوید نزد او کتاب هایی بود که الجعفریه نام داشت و شامل فقه شیعه بود. 9 منابع شیعه محتوای آن را به فقه اهل بیت علیهم السلام تعبیر کرده و متفاوت از الجعفریات یا الاشعثیات دانسته اند. 10 آغابزرگ نیز استظهار می کند که چند کتاب نبوده؛ بلکه یک کتاب با اجزای متعدد بوده و خطیب، تعبیر کتب کرده است. 11

پی نوشت ها

1ـ موسوعة طبقات الفقها 4 / 258. 2ـ المجدی 23
[1] ـ 243. 3ـ تاریخ بغداد