برخی گفته اند وی همانند اغلب فیلسوفان بغداد، تحت تأثیر مکتب نوافلاطونی بوده و او را در کنار ابن راوندی و ابوالعلاء قرار داده اند که آنان را از زنادقه می دانند. 10 گویند وی در اواخر عمر به سوزاندن کتاب هایش دست زد و تنها بعضی از آثار او باقی است. 11 در سال درگذشت او اختلاف است و از حدود 360 هجری در شیراز تا 400 هجری ذکر شده است. آثار او عبارت اند از: الاقناع، بصائرالقدماء وبشائرالحکما، المقامات، 12 الصدیق والصداقه، الرد علی ابن جنی فی شعر المتنبی، الامتاع والمؤانسه در دو جلد، الاشارات الالهیه در دو جزء، الزُّلفه، المقابسات، ریاض العارفین، تقریظ الجاحظ، مثالب الوزیرین، الحج العقلی اذا ضاق القضاء عن الحج الشرعی، الرسالة فی صلات الفقهاء فی المناظره، الرساله البغدادیه، الرسالة فی اخبار الصوفیه، الرساله الصوفیه، الرسالة فی الحنین الی الأوطان، البصائر والذخائر در ده جلد، المحاضرات والمناظرات. 13

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادبا 15 / 5. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 119. 3 ـ وفیات الاعیان 5 / 113. 4 ـ لسان المیزان 7 / 38. 5 ـ معجم الادبا 15 / 5. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 119. 7 ـ بغیه الوعاة 2 / 190. 8 ـ دایره المعارف بزرگ اسلامی 5 / 410. 9 ـ معجم الادبا 15 / 5. 10 ـ دانشنامه ایران و اسلام 8 / 1029. 1
[1] ـ الاعلام 4 / 326. 12 ـ هدیة العارفین 1 / 684. 13 ـ الوافی بالوفیات 22 / 39.

دیگر منابع: طبقات الشافعیه الکبری 3 / 13؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 145؛ ریحانة الادب 7 / 84؛ میزان الاعتدال 4 / 518؛ روضات الجنات 714؛ ایضاح المکنون 1 / 602 و 2 / 65؛ مفتاح السعاده 1 / 234؛ کشف الظنون 1 / 140، 167 و 246؛ لغت نامه دهخدا 2 / 390؛ فرهنگ بزرگان 377؛ الذریعه 18 / 185؛ معجم المؤلفین 7 / 205.

احسان آذرکمند

علی ـ ثقفی

علی ـ ثقفی (28
[1] ـ 377ق)

ابوالحسن علی بن محمدبن احمد بن نصیربن عرفه ثقفی بغدادی معروف به ابن لؤلؤ

در سال 281 هجری به دنیا آمد و در نوجوانی به آموختن حدیث روی آورد. به گفته خود او، در سال 293 هجری و در دوازده سالگی فراگیری حدیث را نزد ابراهیم بن هاشم بغوی آغازکرد. جعفر فریابی، عبدالله بن ناجیه، ابن زنجویه قطان و زکریا ساجی استادان دیگر او
بوده اند. برقانی، خلاّل، عتیقی، تنوخی و جوهری نیز در شمار راویان اویند. 1 ابن لؤلؤ در مجلسی خود را ورّاق، ساکن باب طاق بغداد، ازرق، کوسه و شیعی معرفی می کند؛ 2 اما نشانه ای از تشیع در او نیست. بنابراین شیعه بودن وی را باید در حد محب اهل بیت علیهم السلام دانست. او همچنین از محدثان موثق و درعین حال در فهم حدیث، ضعیف3 و دارای خطای بسیار معرفی شده است. 4 در باب ویژگی های او نیز گفته اند که در برابر نقل و آموزش حدیث، از همه شاگردان دستمزد می گرفت؛ گرچه به مبلغی اندک قناعت می کرد. همچنین بیشتر کتاب هایش را با خط خود نوشت. 5 نامی از آثار او در منابع پیشین نیست، ولی در برخی مصادر متأخر، تنها از کتاب الفوائدالمنتقاة او نام برده اند. 6 ثقفی در محرم سال 377 هجری از دنیا رفت. 7

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 12 / 89. 2 ـ تاریخ بغداد 12 / 89؛ سیر اعلام النبلاء 16 / 327. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 327. 4 ـ لسان المیزان 4 / 256. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 328. 6 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 510. 7 ـ تاریخ بغداد 12 / 89.

دیگر منابع: تذکره الحفاظ 3 / 972؛ تاریخ الاسلام 26 / 611؛ میزان الاعتدال 3 / 154؛ العبر 2 / 150؛ توضیح المشتبه 9 / 269؛ مرآه الجنان 2 / 306؛ فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریه 102.

محمد غفوری

علی ـ جرجانی

علی ـ جرجانی (م. 392ق)

ابوالحسن علی بن عبدالعزیزبن حسن جرجانی

وی ازفقهای شافعی مذهب بود1 و شیخ عبدالقاهر جرجانی از شاگردان اوست. 2 ثعالبی می گوید: وی در عصر خویش فردی بی نظیر، عالم، ادیب، شاعری زبردست بود و میان خط ابن مقله، نثر جاحظ و نظم بحتری جمع نمود. سفرهای بسیاری به شام و عراق کرد و از انواع علوم و آداب بهره گرفت. او نزد صاحب بن عباد از احترام خاصی برخوردار بود و از جانب او قضاوت گرگان را بر عهده گرفت. سپس قاضی القضات ری شد و تا پایان عمر بر این سمت باقی بود. 3 وی در سال 3664 و به نقلی 392 هجری در ری از دنیا رفت و در گرگان به خاک سپرده شد. 5 آثار او عبارت اند از: تفسیرالقرآن، تهذیب التاریخ، الوساطة بین المتنبی وخصومه ونقد شعره، دیوان شعر، و الوکاله. 6