می گوید: اگر در نماز خواندن، شعر جایز بود، هرآینه این شعر، اشعار حمانی بود. 7 حمانی دیوان مشهوری داشت و درعین حال بسیاری از اشعارش در دیوان صاحب زنج نیز آمده است. 8 بیشتر سروده های وی عقیدتی و کلامی است و رویداد غدیر خم، برخی آیات و احادیث نبوی را به نظم کشیده و در رثای بسیاری از طالبیان اشعاری سروده است. همچنین علی بن جهم را که ناصبی بود و امام علی علیه السلام را سب می کرد، هجو کرده است. 9 زرکلی می گوید: ظاهرا دیوان او تا سده نهم هجری در دست بوده و به تازگی احمد اعرجی اشعار پراکنده او را گرد آورده و در مجله المورد چاپ کرده است. 10

درباره درگذشت علی حمانی اختلاف است و سال های 245، 11 260، 12 270 و 301 هجری را گفته اند13 دو قول نخست نمی تواند صحیح باشد؛ چرا که حمانی اشعاری درباره انقراض بنی طاهربن مصعب دارد و سقوط آنان در سال 300 هجری با درگذشت عبیداللّه بن عبداللّه بن طاهر روی داد. پس حمانی باید پس از آن از دنیا رفته باشد. 14 عمری در کنار قول دوم، سال 301 هجری را آورده و این را صحیح می داند15 برخی از معاصران می گویند که سید از معمرین بود و سده سوم را از آغاز تا پایان درک کرد. 16 بنابراین درگذشت حمانی در سال 301 هجری بوده و ازآنجاکه امام رضا علیه السلام او را از جوانان اهل بیت علیهم السلام نامیده، باید ولادت حمانی در دهه های پایانی سده دوم هجری بوده باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ عمده الطالب 300. 2 ـ الغدیر 3 / 58. 3 ـ مروج الذهب 4 / 66. 4 ـ الغدیر 3 / 60. 5 ـ عمده الطالب 208؛ معجم رجال الحدیث 17 / 25. 6 ـ الذریعه 9 / 266. 7 ـ معالم العلما 184. 8 ـ عمده الطالب 300. 9 ـ الغدیر 60 ـ 68. 10 ـ الاعلام 4 / 324. 1
[1] ـ هدیه العارفین 1 / 673. 12 ـ الکامل فی التاریخ 7 / 273. 13 ـ المجدی 185. 14 ـ الغدیر 3 / 68. 15 ـ المجدی 185. 16 ـ الغدیر 3 / 68؛ اعیان الشیعه 2 / 203.

دیگر منابع: الانساب 2 / 258؛ اعیان الشیعه 8 / 316؛ معجم البلدان 2 / 403، 4 / 490 و 5 / 271.

محمد غفوری

علی ـ حمدانی

علی ـ حمدانی (30
[1] ـ 356ق)

ابوالحسن علی بن عبداللّه بن احمدبن حمدان سیف الدوله حمدانی تغلبی

از حاکمان سرشناس و معروف آل حمدان از قبیله بنی تغلب بود که
در ذی حجه سال 301 یا 303 هجری در میّافارقین متولد شد. 1 او از سال 333 تا 356 هجری بر بخش هایی از شمال عراق (جزیره) و شام از جمله دمشق، حمص و حلب حکمرانی کرد. سیف الدوله پس از تسلط بر واسط و نواحی آن، در سال 333 هجری حلب2 و سپس در سال بعد دمشق را به تصرف درآورد. 3 و ازآنجاکه با ضعف خلافت عباسی، روم شرقی در صدد دست اندازی به قلمرو مسلمانان و بازپس گیری شامات بود، سیف الدوله به منظور تضعیف نیروهای رومیان، پی در پی به حدود و مرزهای روم حمله می کرد. 4 شمار درگیری های او با روم شرقی را تا چهل مورد نوشته اند. در یکی از این نبردها در سال 342 هجری فرمانده رومیان، کنستانتین به اسارت درآمد و شکست سختی به آنها وارد شد. 5 گفته شده سیف الدوله وصیت کرد غباری که در هنگام جهاد بر رویش نشسته بود را هنگام خاک سپاری او زیر صورتش قرار دهند. 6 سیف الدوله درعین حال از آبادانی شهرها نیز غافل نبود و پس از اشغال حلب و ویران شدن این شهر در سال 351 هجری به دست رومیان، او بار دیگر آن را پس گرفت و همت خود را صرف بازسازی شهر کرد. دیوارها و برج هایی برای شهر ساخت که نام او بر بالای آن نوشته شده بود. همچنین دروازه انطاکیه حلب و مسجد جامع حلب که با هجوم رومیان ویران شده بود، بازسازی کرد. 7 سیف الدوله بسیار شجاع، کریم، بخشنده و شخصی ادیب، شاعر، هنردوست و هنرپرور بود. 8 دربار او نیز پناهگاه و جایگاه شاعران ادیبان و دانشمندانی چون ابوالفرج اصفهانی (م. 356ق) و معلم ثانی ابونصر فارابی (م. 339ق) بود9 و به گفته ثعالبی، شاعران، ادیبان و دانشمندان در دربار هیچ حاکمی همانند او گرد نیامدند. 10 فارابی که از بغداد به دمشق آمده بود، تا پایان عمر در کنار او ماند و هنگامی که درگذشت، سیف الدوله با عده ای از خواص خود بر پیکر او نماز گزارد. 11 برخی منابع معاصر از حضور فیلسوف نامدار، ابوالعلاء احمدبن عبداللّه بن سلیمان مَعرّی (363 ـ 449ق) در دربار سیف الدوله نیز خبر داده اند12 که صحیح نیست؛ زیرا ابوالعلاء مَعرّی سال ها پس از درگذشت سیف الدوله به دنیا آمده است. سیف الدوله مورد مدح بسیاری از شاعران معاصر خود چون متنبّی، ابوفراس و تنوخی بود. ابومحمد فیاض و ابوالحسن شمشاطی ده هزار بیت از سروده های شاعران درباره او را گرد آورده بودند. 13 سیف الدوله از کودکی شعر می سرود14 و شعر نیکو را دوست