نیز در زمان انحراف و غلو بوده و از عیب و ایراد به دور نیست. 12 غلات برای او احترام خاصی قائل بودند. 13 آغابزرگ او را یکی از صاحبان اصول اربع مائه می دانست. 14 علامه مامقانی دراین باره نوشته است: روایاتی که علی بن احمد پیش از انحراف نقل کرده، درخور استناد و اعتماد بوده؛ اما آن دسته از اخباری که پس از انحراف روایت کرده، پذیرفته نیست. 15 ابن غضائری نیز در رجال خود به شدت از علی بن احمد انتقاد و او را تکذیب کرده و بدعت گذار خوانده و ادعا می کند آثار بسیاری از او مشاهده کرده که پذیرفتنی نیست. 16 وی سرانجام در جمادی الاول سال 352 هجری در گرمی (= آب گرم) ناحیه ای در پنج فرسخی فسا در استان فارس از دنیا رفت و در مدخل ورودی همان شهر به خاک سپرده شد. 17 عمری بنا بر نقلی ـ مقبره او را ری دانسته است. 18 آثار وی عبارت اند از: الأنبیاء، الاوصیا، البدع المحدثه، التبدیل والتحریف، تحقیق اللسان فی وجوه البیان، الاستشهاد، تحقیق ما الّفه البلخی من المقالات، منازل النظر والاختیار، ادب المنظر والتحقیق، تناقض احکام المذاهب الفاسدة، الاصول فی تحقیق المقالات، الابتداء، معرفة وجوه الحکمه، معرفة ترتیب ظواهرالشریعه، التوحید، مختصر فی فضل التوبه، کتاب فی تثبیت نبوه الانبیا، مختصر فی الامامه، مختصر فی الارکان الاربعه، الفقه علی ترتیب المزنی، الآداب ومکارم الاخلاق، فساد اقاویل الاسماعیلیه، الردّ علی ارسطاطالیس، المسائل والجوابات، فساد قول البراهمه، تناقض اقاویل المعتزله، الردّ علی محمدبن بحر الرهنی، الفحص عن مناهج الاعتبار، الاستدلال فی طلب الحق، تثبیت المعجزات، الردّ علی من یقول انّ المعرفه من قبل الموجود، ابطال مذهب داوودبن علی الاصبهانی، الردّ علی الزیدیّه، تحقیق وجوه المعرفه، کتاب ما تفرّد به امیرالمؤمنین علیه السلام من الفضائل، الصلاة والتسلیم علی النبی وامیرالمؤمنین علیهماالسلام ، الرسالة فی تحقیق الدلاله، الردّ علی اصحاب الاجتهاد فی الأحکام، کتاب فی الامامه، فسادالاختیار، رسالة الی بعض الرؤسا، الردّ علی المثبته، الراعی والمرعی، الدلائل والمعجزات، ماهیه النفس، میزان العقل، أبان حکم الغیبه، الرد علی الاسماعیلیة فی المعاد، تفسیرالقرآن که ناتمام ماند، مناهج الاستدلال، 19 مقاله الغلاة، 20 الاستغاثه که به نوشته آغابزرگ، درباره بدعت های سه خلیفه نخستین است، 21 الاستظهار والأخلاق. 22

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 2 / 96. 2 ـ خلاصه الاقوال 233. 3 ـ ریاض العلما 3 / 357. 4 ـ المجدی فی انساب الطالبیین 108. 5 ـ رجال (النجاشی) 1 / 96؛ رجال (ابن داوود) 480. 6 ـ معالم العلما 64. 7 ـ ریاض العلما 3 / 358. 8 ـ الذریعه 2 / 28. 9 ـ مستدرک الوسائل (خاتمه) 166. 10 ـ ریاض العلما 3 / 358. 1
[1] ـ مستدرک الوسائل (خاتمه) 168. 12 ـ الفهرست (الطوسی) 9
[1] ـ 92. 13 ـ رجال (النجاشی) 1 / 97. 14 ـ الذریعه 2 / 163 15 ـ تنقیح المقال 2 / 265. 16 ـ الرجال (الغضائری) 82. 17 ـ رجال (النجاشی) 1 / 67. 18 ـ المجد فی انساب الطالبیین 108. 19 ـ رجال (النجاشی) 1 / 96 ـ 97. 20 ـ المجد فی انساب الطالبیین 108. 2
[1] ـ الذریعه 2 / 28. 22 ـ ریاض العلما 3 / 359.

دیگر منابع: الفهرست (الندیم) 243؛ جامع الرواة 1 / 553؛ روضات الجنات 4 / 293؛ معجم رجال الحدیث 11 / 246؛ المستدرک علی معجم المؤلفین 554؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی 6 / 176؛ مستدرک الوسائل (خاتمه) 10؛ هدیه الاحباب 42.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ مجل

علی ـ مجل (زنده در 303ق)

ابوالحسن علی بن حسن بن علی بن حسن بن علی بن عمر اشرف شریف مجل

فرزند ناصر اطروش (م. 304ق) بود. پدرش از پیشوایان زیدیه بود؛ ولی خود او مذهب امامیه داشت. علی شاعر و ادیب بود و با قصیده ها و قطعه های خود، پدرش را به سبب مذهبش نکوهش می کرد. همچنین سروده های عبداللّه بن معتز بر ضد علویان را در قصیده هایش نقض و زیدیه را هجو می کرد. 1 او در رثای محمدبن زید داعی صغیر (م. 303ق) شعر سرود. زمان درگذشت وی مشخص نشد؛ ولی سروده او در رثای داعی صغیر، دلیل بر زنده بودن او در آن زمان است. دیوان شعری از او باقی مانده است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ سر السلسله العلویه 53 و 54؛ عمده الطالب 341 و 342؛ اعیان الشیعه 8 / 184. 2 ـ الذریعه 9 / 740.

دیگر منابع: الشجره المبارکه 122؛ تهذیب الانساب 186؛ الفخری فی انساب الطالبیین 36؛ دایره المعارف الشیعیه العامه 13 / 266؛ قاموس الرجال 7 / 411.

محمود هیئتی