علی ـ مجوسیعلی ـ مجوسی (م. حدود 400ق)

ابوالحسن علی بن عباس مجوسی ملقب به ابن مجوسی

وی اهل اهواز بود و در همان شهر به دنیا آمد و در خدمت مردی مزدکی بود. 1 او را مجوسی لقب داده و از اسلامش سخن نگفته اند؛ ولی از نام او و پدرش بر می آید که مسلمان باشند. مجوسی دانشمندی کامل و پزشکی ماهر بود. وی تلاش گسترده ای در به دست آوردن علوم داشت و نوشته های دانشمندان گذشته را مطالعه می کرد و بهره های فراوانی از آنها می برد. 2 مجوسی دانش پزشکی را نزد ابوماهر موسی بن سیّار فارسی (م. 384ق) فراگرفت. وی در روزگار عضدالدوله دیلمی می زیست و کتابی در زمینه طب نظری و طب عملی برای عضدالدوله تصنیف کرد که به کتاب الملکی شهرت یافت. 3 از این کتاب با نام های دیگری چون کامل الصناعه الطبیّه، الکناش الملکی و قانون العضدی فی الطب یاد می شود. 4 این کتاب تا پیش از نگارش قانون ابن سینا، مصدر و مرجع بسیاری از مسائل پزشکی به ویژه طب عملی بود و شهرت فراوانی در میان طالبان دانش داشت. کتاب قانون ابن سینا در طب نظری کاربرد بیشتری دارد؛ اما در طب عملی به پای کتاب ملکی نمی رسد. 5 به گفته بروکلمان، ابن مجوسی تألیف دیگری نیز در علم پزشکی داشت که نام آن به درستی روشن نیست. 6 تاریخ دقیق درگذشت او دانسته نیست؛ اما زرکلی آن را حدود 400 هجری آورده است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4 / 291. 2 ـ تاریخ الحکما 232. 3 ـ عیون الانباء 320. 4 ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4 / 291. 5ـ تاریخ مختصرالدول 175. 6ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4 / 291. 7 ـ الاعلام 4 / 297.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 21 / 187؛ معجم المؤلفین 7 / 116؛ هدیه العارفین 1 / 683؛ الذریعه 4 / 129؛ لغت نامه دهخدا 1 / 307؛ کشف الظنون 2 / 1380.

پژوهشکده

علی ـ مسعودی

علی ـ مسعودی (م. 346ق)

ابوالحسن علی بن حسین بن علی مسعودی هذلی

وی از فرزندان عبداللّه بن مسعود، صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و درباره محل تولدش اختلاف است. برخی او را اهل مغرب و برخی از
نواحی بابل قدیم یا بغداد دانسته اند؛ اما در مصر اقامت داشت. 1 مسعودی برای فراگیری علوم و آشنایی با سرزمین های دیگر به شهرهای دیگری مسافرت کرد. او از نفطویه، ابن زبر قاضی و دیگران حدیث شنید. 2 از مهم ترین اقدامات او سفرهای طولانی وی به خارج از مرزهای اسلامی بوده که به قصد گردآوری اخبار و اطلاعات درباره ملل دیگر داشته است. 3 آثار این سفرهای او از برداشت های جامعه شناسانه او از زندگی اجتماعی مردمان گوناگون در برخی آثارش آشکار است. درباره مذهب مسعودی اظهار نظرهای گوناگونی شده است. صاحب طبقات شافعیه، او را شیعی معتزلی دانسته؛ ولی سبکی او را شافعی به شمار آورده است. 4 علمای شیعه نیز همچون نجاشی او را شیعه امامی دانسته اند. 5 با نگاهی به برخی کتاب های او می توان به شیعی بودن او پی برد. مسعودی سرانجام پس از اقامت طولانی در مصر در سال 346 هجری در آنجا از دنیا رفت. او که عالم، مورخ و آگاه به انساب و اخبار گذشتگان بود، آثار بسیاری را نوشت. 6 تألیفاتش عبارت اند از: المقالات فی اصول الدیانات، الزّلف، الاستبصار، بشرالحیاة، نشرالاسرار، الصفوة فی الامامه، الهدایة الی تحقیق الولایه، المعالی فی الدرجات، الابانة فی اصول الدیانات، رسالة الی ابن صعوه المصیصی، اخبارالزمان من الامم الماضیة والأحوال الخالیه، مروج الذهب و معادن الجوهر، الفهرست، 7 ذخایرالعلوم وما کان فی سالف الدّهور، الرّسائل، الاستذکار لما مرّ فی سالف الاعصار، التاریخ فی اخبار الامم من العرب والعجم، التنبیه والاشراف، خزائن الملک وسرّالعالمین، البیان فی اسماء الائمه، اخبارالخوارج، اخبارالزّمان ومن اباده الحدثان، 8 الصفره، الانتصار، القضایا فی التجارت، الواجب فی الاحکام اللوازم، مزاهرالاخبار وطرائف الآثار فی أخبار آل النبی صلی الله علیه و آله، المسالک والممالک، 9 نظم الادله فی اصول المله، تقلب الدول وتغیّرالآراء والملل، نظم الجواهر فی تدبیر الممالک والعساکر، الزاهی، فنون المعارف وما جری فی الدهورالسوالف، طب النفوس، المبادی والتراکیب، الاسترجاع، الدعاوی، المسعودیات، وصل المجالس، مقاتل فرسان العجم، الرئوس السبعة فی الاحاطة بسیاسه العالم واسراره. 10

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادبا 13 / 90. 2 ـ تاریخ الاسلام 25 / 340. 3 ـ مقدمه