روایات فراوانی نقل کرده است. مَقانع جمع مقنعه است3 و فروشنده آن را مقانعی می گفتند. 4 بنابراین چنین لقبی با فروشندگی خمر که برخی به او نسبت داده و گفته اند در کوفه شراب می فروخت، 5 تناسبی ندارد. به ویژه که او صدوق و مورد وثوق و اعتماد6 و مسند کوفه به شمار آمده است. 7 ابوالحسن مقانعی تحصیلات خود را در کوفه پشت سر نهاد و از آن پس به تدریس پرداخت. وی از استادان فراوانی بهره گرفت که برخی از آنان عبارت اند از: عبادبن یعقوب رواجنی (م. 250ق)، اسماعیل بن موسی سُدّی، 8 بکاربن احمدبن الیسع همدانی، جعفربن محمدبن حسین زهری، اسماعیل بن اسحاق راشدی و محمدبن مروان غزال. 9 محدثان بسیاری نیز نزد وی شاگردی کرده و حدیث آموخته اند؛ از جمله: فرات کوفی (م. 352ق)، 10 ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی (م. 365ق)، 11 ابواحمد عبدالله بن عدی (م. 365ق)، 12 ابوالحسین محمدبن محمدبن یعقوب نیشابوری حجاجی (م. 368ق)، 13 محمدبن اسحاق مقری، ابن ابی دارم، احمدبن علی رازی14 و ابوبکر محمدبن حسین بن صالح سبیعی حلبی. 15 ابوالمفضل شیبانی از وی نیز اجازه روایت داشته است. 16 مقانعی در سال 310 هجری از دنیا رفت. 17 برخی به استناد اینکه ابوالحسن در شوال سال 366 هجری حدیث می گفته است، درگذشت او را پس از این تاریخ گفته اند18 که درست به نظر نمی رسد؛ چراکه به خاطر روایت از کسانی همچون رواجنی، باید در نیمه نخست سده سوم زاده شده باشد. اگر درگذشت وی را در نیمه دوم سده چهارم بدانیم، از معمران به شمار می رود عمر او حدود 150 سال خواهد بود.

فضل الشیعه کتابی است که ابوالحسن مقانعی نگاشته است. 19 او همچنین راوی دو کتاب الزکاة و الطهارة بکاربن احمد است. 20

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 188. 2 ـ الکامل فی ضعفاء الرجال 2 / 372. 3 ـ الانساب 5 / 361. 4 ـ لب اللباب 250. 5 ـ الانساب 5 / 361. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 430؛ سؤالات الحاکم 126. 7 ـ تذکره الحفاظ 2 / 759. 8 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 430. 9 ـ مقاتل الطالبیین 43 ـ 45، 87، 224 و 239. 10 ـ تفسیر فرات کوفی 605. 1
[1] ـ مقاتل الطالبیین 5، 43، 45 و ... 12 ـ الکامل فی ضعفاء الرجال 1 / 187، 223 و ... 13 ـ تاریخ بغداد 3 / 442. 14 ـ الغیبه (الطوسی) 176، 178 و 443. 15 ـ شواهدالتنزیل 1 / 169. 16 ـ الیقین 272. 17 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 267، 364 و 430؛ تذکره الحفاظ 2 / 759. 18 ـ الانساب 5 / 361. 19 ـ الفهرست (الطوسی) شماره 430. 20 ـ الفهرست (الطوسی) شماره 129.

دیگر منابع: معالم العلماء 69؛ جامع الرواة 1 / 588؛ تنقیح المقال 2 / 294؛ قاموس الرجال 7 / 12؛ نقدالرجال 237؛ منهج المقال 234؛ معجم رجال الحدیث 12 / 68؛ مستدرکات علم رجال الحدیث 5 / 393؛ الذریعه 16 / 268.

محمد غفوری

علی ـ منجّم

علی ـ منجّم (276 ـ 352ق)

ابوالحسن علی بن هارون بن علی منجّم بغدادی

وی در صفر سال 276 هجری به دنیا آمد و نزد کسانی چون بشربن موسی، محمدبن عباس یزدی و محمدبن احمد مقدمی حدیث فراگرفت و همچنین در علومی چون نحو و ادب، شعر، فلسفه و تاریخ نیز به استادی رسید. 1 ابوالحسن به درجات عالیه ای رسید؛ به طوری که با خلفا و وزرای روزگار خود نشست وبرخاست داشت و از ندیمان و انیسان محفل آنها به شمار می رفت. او آثار بسیاری در زمینه های گوناگون نگاشت و اشعار نیکویی سرود. 2 کسانی چون فرزندش احمد، حسن بن یحیی نوبختی و مرزبانی از او روایت کرده اند. وی سرانجام در چهارشنبه ای از ماه جمادی الاخر سال 352 هجری از دنیا رفت. 3 تألیفات او عبارت اند از: شهر رمضان، النوروز والمهرجان، الرد علی الخلیل فی العروض، رسالته فی الفرق بین ابراهیم بن مهدی و اسحق موصلی فی الغنا؛ اللفظ المحیط بنقض مالفظه به اللقیط، الفرق والمعیار بین الاوغاد والاحرار، 4 ابتداء فیه بنسب اهله للمهلبی وزیر که آن را به پایان نرساند، القوافی که برای عضدالدوله نگاشت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 12 / 119. 2 ـ معجم الادبا 15 / 112. 3 ـ تاریخ بغداد 13 / 119. 4 ـ الفهرست (الندیم) 161. 5 ـ معجم الادبا 5 / 112.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 26 / 76؛ یتیمه الدهر 3 / 101؛ وفیات الاعیان 3 / 375؛ الوافی بالوفیات 22 / 276؛ شذرات الذهب 3 / 375؛ الاعلام 5 / 30؛ هدیه العارفین 1 / 680؛ کشف الظنون 2 / 1256؛ معجم المؤلفین 7 / 256.

رضا جعفری نوقاب

علی ـ منجیک

علی ـ منجیک (قرن 4ق)

ابوالحسن علی بن محمد منجیک ترمذی

وی منسوب به ترمذ، شهری بر ساحل جیحون است؛ چنان که منجیک از روستاهای نواحی ترمذ است که به نوشته هدایت، چون