ابوالقاسم علی بن یعقوب بن ابراهیم همدانی دمشقی مشهور به ابن ابی العقب
در سال 261 هجری در دمشق به دنیا آمد. 1 او فردی محدث، قاری و حافظ قرآن بود و درعین حال جزو شاعران این شهر نیز به شمار می آمد. 2 ابن عساکر وی را محدثی مشهور، ثقه و مورد اعتماد معرفی کرده3 و به اتفاق ذهبی و دیگران در آثار خود، پیاپی از وی نقل کرده اند. 4 او از افرادی چون ابوزرعه عبدالرحمان بن عمرو نصری دمشقی، قاسم بن موسی بن أشیب، احمدبن معلی، انس بن سلم، حسن بن جدید صوری و عبداللّه بن احمدبن حنبل که در مکه و در موسم حج، از او بهره علمی برده و نقل حدیث کرده است. 5 کسانی چون مظفربن احمد دینوری، ابوالقاسم تمام بن احمد رازی، ابونصربن هارون معروف به ابن جندی، ابوالحسن بن سمسار، دارقطنی، ابن رزقویه6 و عبیداللّه بن محمد عکبری در زمره شاگردان و راویان ابوالقاسم به شمار می آیند. 7 وی در سال 353 هجری در 92 سالگی از دنیا رفت، 8 صفدی 352 هجری را سال درگذشت وی دانسته و نمونه هایی از اشعار وی را آورده است. 9 الفوائد اثر اوست. 10
پی نوشت ها
[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 43 / 288. 2 ـ شذرات الذهب 4 / 280، الوافی بالوفیات 22 / 206. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 43 / 289. 4 ـ تاریخ الاسلام 21 / 77، 89 و 151، سیر اعلام النبلاء 13 / 442 و 504. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 38. 6 ـ تاریخ الاسلام 26 / 93. 7 ـ تاریخ بغداد 2 / 348. 8 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 38. 9 ـ الوافی بالوفیات 22 / 207. 10 ـ تاریخ مدینة دمشق 43 / 289.
ابوالحسن علی بن حسن هنایی دوسی رواسی ملقب به کراع النمل
ادیب، نحوی، واژه شناس، معاصر ابن درید (م. 321ق) و معروف به رواسی، قبیله ای از ازد بود. 1 همچنین لقب دوسی او منسوب به قبیله ای دیگر2 و لقب هنایی به خاطر انتساب به هناده بن مالک ازدی است. 3 شهرت ابوالحسن به کراع النمل نیز به خاطر کوتاهی قامت یا گلگونی چهره اش بوده است. 4 وی اهل مصر بوده که دانش نحو را در مکتب بصریان آموخته بود؛ ولی به مکتب کوفیان عمل می کرد. آثار و تألیفات کراع النمل را ارزشمند توصیف کرده اند که در مصر منتشر شده و در سده چهارم موجود بوده اند. این تألیفات عبارت اند از: الفرید، مجردالغریب در لغت همانند کتاب العین خلیل بن احمد و با همان ترتیب در غریب کلمات و لغات عرب به ترتیب حروف الفبا، 5 که صفدی این ویژگی ها را به اثر دیگر او، المنضد مربوط می داند که در سال 307 هجری نوشت و آن را با نام المجرد مختصر کرد و باز این را با نام المنجد تلخیص کرد. همچنین امثلة غریب اللغة علی اوزان الافعال، المصحف، المنظم، 6 یاقوت حموی المنضد را در اختیار داشته و در مواردی از آن بهره برده است. 7 المنجد را نیز در شش باب درباره اعضای بدن، اصناف حیوانات، پرندگان، سلاح، آسمان و زمین گفته اند. 8 المنصف و لهجة فی اللغه نیز از آثار او هستند. 9
پی نوشت ها
[1] ـ معجم الادبا 13 / 12. 2 ـ الفهرست (الندیم) 91. 3 ـ بغیه الوعاة 2 / 158. 4 ـ الاعلام 4 / 272. 5 ـ الفهرست (الندیم) 91. 6 ـ الوافی بالوفیات 20 / 209. 7 ـ معجم البلدان 2 / 427 و 5 / 365. 8 ـ الاعلام 4 / 272. 9 ـ هدیه العارفین 1 / 676.
دیگر منابع: روضات الجنات 5 / 204؛ مفتاح السعادة 1 / 96؛ انباه الرواة 2 / 240؛ معجم المؤلفین 7 / 71؛ کشف الظنون 1 / 168؛ ریحانه الادب 2 / 239؛ تاریخ التراث العربی 8 / 465.
محمد غفوری
نام کتاب : دائرة المعارف مؤلفان اسلامی نویسنده : --- جلد : 2 صفحه : 314