دیگر منابع: رجال (ابن داوود) 320؛ اعیان الشیعه 9 / 390؛ طبقات اعلام الشیعه 1 / 282؛ معجم رجال الحدیث 16 / 246؛ جامع الرواة 2 / 144؛ معجم الموحد 2 / 284.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ اصفهانی

محمد ـ اصفهانی (م. 310ق)

ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه بن غالب اصفهانی ملقب به باح کاتب

وی اهل اصفهان بود و به سبب قصیده ای که سروده و در مطلع آن، جمله « باح بما فی الفؤاد باحاً » را آورده، به « باح » شهرت یافته است. اصفهانی به بغداد سفر کرد و در آنجا سکنی گزید. وی شاعری چیره دست و زبان آور بود و در دربار معتمد و موفق عباسی به خدمت اشتغال داشت و آنها را می ستود. اصفهانی همچنین اشعاری در ستایش اسماعیل بن بلبل، از وزیران دولت عباسی، ابولیلی یکی از بزرگان دیلمیان (آل بویه) و ابن خاقانی سروده است. 1 مرزبانی وی را شاعری بلیغ و کاتبی توانا خوانده و نوشته است وی به دربار عبیداللّه بن سلیمان و پسرش سلیمان نیز رفت وآمد داشت و سروده هایی در ستایش آنان دارد. 2 منابع کهن از تاریخ درگذشت او اطلاعاتی به دست نداده اند؛ اما بغدادی معتقد است او در سال 310 از دنیا رفته است. 3 اصفهانی دارای آثار و تألیفاتی بوده که عبارت اند از: جامع الرسایل که نخست شامل هشت جزء بود، سپس یک جزء به آن افزوده و آن را الموصل نام نهاد. التوشیح والترشیح فی نقض التسویة بین الشعرا، الخطب والبلاغه، الفِقَر4 و الرساله الباحیه. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 3 / 344. 2 ـ معجم الشعرا 364. 3 ـ هدیه العارفین 2 / 26. 4 ـ الوافی بالوفیات 3 / 344. 5 ـ تاج العروس مادّه بوح.

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 3 / 3375.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ أصم

محمد ـ أصم (247 ـ 346ق)

ابوالعباس محمدبن یعقوب بن یوسف اصم معقلی سنانی نیشابوری

وی در سال 247 هجری به دنیا آمد. اهل نیشابور بود و برای فراگیری علم حدیث، سفرهای بسیاری کرد. 1 ابوالعباس به مصر، مکه، اهواز، بصره، بیروت، طرسوم و جزیره رفت و از جماعتی بسیار
حدیث شنید. از جمله استادان او در علم حدیث، احمدبن شیبان رملی، ابوعتبه احمدبن فرج، محمدبن علی بن میمون رقی و عطاردی بودند. 2 تا آن روز، کسی به اندازه وی در سرزمین های اسلامی سیر و سفر نکرده بود و سرانجام در سی سالگی که به خراسان بازگشت، شنوایی خویش را از دست داده بود. وی تا پایان عمر، زندگی خود را در نیشابور سپری کرد و از راه کسب و کار زندگیش را اداره می کرد. او هفتاد سال مؤذن مسجد بود و 76 سال در مسجد نیشابور به نقل حدیث مشغول بود. علمای رجال، او را محدثی صدوق و دیندار دانسته اند. 3 کسانی چون حسین بن محمدبن زیاد قبّانی، ابوحامد اعمشی، ابوعلی نیشابوری و ابوبکر اسماعیلی از او روایت کرده اند. و سرانجام در 23 ربیع الآخر سال 346 هجری در نیشابور از دنیا رفت. 4 گردآوری مسند شافعی اثر وی بوده که در طی سفرهای خودش توانسته بود در چند جلد بنویسد. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 7 / 145. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 425. 3 ـ المنتظم 14 / 112. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 425. 5 ـ تاریخ الاسلام 25 / 367.

دیگر منابع: اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 70؛ تذکره الحفاظ 3 / 860؛ المختصر فی أخبار البشر 2 / 101؛ شذرات الذهب 1 / 373.

رضا جعفری نوقاب

محمد ـ اعرابی

محمد ـ اعرابی (م. 325ق)

ابوطیّب محمدبن احمد بن اسحاق بن یحیی اعرابی بغدادی معروف به ابن وشّاء

او از مردمان بغداد و از دانشمندان نامدار روزگار خویش در ادبیات، نحو و اخبار و تاریخ گذشتگان بود. علوم خویش را از استادان بسیاری چون عبداللّه بن ابی سعد ورّاق، احمدبن عبیدبن ناصح و ابوالعباس ثعلب و مبرد فراگرفته است. 1 ابن وشّاء پس از فراگیری دانش و اندوختن سرمایه علمی، خود نیز به ترویج و انتشار آن علوم می پرداخت و علم نحو را در اختیار همگان قرار می داد و برای عموم تدریس می کرد. 2 از شاگردان او نامی به میان نیامده؛ ولی در برخی منابع آمده است که ام ولد معتمد عباسی به نام منیه، مطالبی را از وی نقل و روایت کرده است. 3 ابوطیّب افزون بر مهارت در ادبیات و نحو، ذوق شعری نیز داشته که یاقوت، برخی از اشعار او را گزارش کرده