محمد متیم در سال 382 هجری زنده بوده و چنان که ثعالبی گزارش کرده، در آن زمان در سن پیری بوده است. همچنین با توجه به معاصران او که بیشترشان در میانه سده چهارم هجری از دنیا رفته اند، بسیار بعید است محمد افریقی تا سده پنجم هجری زنده مانده باشد.

آثار و تألیفات متیم عبارت اند از: اشعارالندما (الشعراءالندما)، دیوان شعری که بزرگ بوده، 13 الانتصار المنبی عن فضل المتنبی، التنبیه المنبی عن رذایل المتنبی، تحفه الکتاب فی الرسایل، تذکره الندیم، الرساله الممتعه، بقیة الانتصارالمکثر للاختصار14 و المحکم فی الشتقاق حروف المعجم. 15

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 2 / 68. 2 ـ معجم الادبا 3 / 224؛ فوات الوفیات 1 / 186؛ هدیه العارفین 1 / 72. 3 ـ الوافی بالوفیات 2 / 68 و 214 و 8 / 102. 4 ـ لسان العرب 12 / 75؛ تاج العروس 16 / 83. 5 ـ یتیمه الدهر 4 / 178 و 179. 6 ـ معجم المؤلفین 9 / 18. 7 ـ الاعلام 5 / 313. 8 ـ یتیمه الدهر 4 / 178. 9 ـ الوافی بالوفیات 2 / 68. 10 ـ معجم المؤلفین 2 / 146. 1
[1] ـ الاعلام 5 / 313؛ معجم المؤلفین 8 / 234. 12 ـ هدیه العارفین 1 / 72. 13 ـ یتیمه الدهر 4 / 178. 14 ـ الوافی بالوفیات 2 / 68. 15 ـ تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 251.

دیگر منابع: تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 250؛ یتیمه الدهر 1 / 356؛ معجم البلدان 5 / 355؛ المحمدون من الشعرا 7 و 9؛ ایضاح المکنون 1 / 130؛ لغت نامه دهخدا 2 / 2615.

محمد غفوری

محمد ـ افشین

محمد ـ افشین (م. 307ق)

ابوعبداللّه محمدبن موسی بن هاشم بن یزید افشین قرطبی

وی اهل قرطبه اندلس بود. در مصر کتاب سیبویه را نزد ابوجعفر دینوری فرا گرفت در قیساریه از عمروبن ثور حدیث آموخت و کتاب ابن قتیبه را نزد ابراهیم بن موسی بن جمیل اندلسی آموزش دید. رجال نویسان اهل سنّت، او را دانشمندی آشنا با ادبیات و نحو، معرفی کرده و گفته اند او به شرق و سرزمین های گوناگون سفر کرد. 1 در سال 307 هجری از دنیا رفت. آثار او عبارت اند از: شواهدالحکم، طبقات الکتّاب. 2

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 31. 2 ـ بغیه الوعاة 1 / 252.

دیگر منابع: معجم البلدان 4 / 421؛ جذوة المقتبس 82؛ الاعلام 7 / 117؛
معجم المؤلفین 12 / 68؛ کشف الظنون 2 / 1066 ـ 1106؛ هدیه العارفین 2 / 25؛ نفح الطیب 4 / 167.

احسان آذرکمند

محمد ـ اموی

محمد ـ اموی (قرن 4ق)

ابوبکر محمدبن هشام بن عبدالعزیربن سعید الخیر اموی

وی از بنی مروان است که در دوران ناصر اموی، عبدالرحمان بن محمد حاکم اندلس می زیست. 1 روزی وی برای مطلبی نزد حاکم رفت و ناصر ـ به سبب رفتار پسندیده ای که از وی دید ـ از او خواست مسئولیت اخلاقی و تربیتی فرزندانش را بپذیرد؛ اما وی نپذیرفت و گفت: برای تربیت و آموزش نوجوانان باید از شدت عمل و غلظت بهره گرفت که من چنین رفتاری با فرزندان حاکمان را برای خود ناپسند می دانم. 2 وی فردی ادیب و شاعر بود و کتاب اخبارالشعراء بالاندلس اثر اوست. 3 تاریخ درگذشت وی معلوم نیست؛ ولی چون در دوران حکومت ناصر اموی می زیست و او پس از پنجاه سال حکومت، در سال 3504 از دنیا رفته، می توان درگذشت او را در نیمه نخست سده چهارم دانست.

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 5 / 166. 2 ـ نفح الطیب 3 / 573. 3 ـ جذوه المقتبس 89. 4 ـ الاعلام 7 / 131.

عبدالرحمان انصاری

محمد ـ انباری

محمد ـ انباری (27
[1] ـ 328ق)

ابوبکر محمدبن قاسم بن محمدبن بشار انباری

وی در رجب سال 271 هجری به دنیا آمد. 1 بسیار تیزهوش و زیرک بود و به سرعت مطالب را حفظ می کرد و بیشتر آموخته های خود را بدون دفتر و کتاب، بیان می کرد. از قریحه شعری نیز برخوردار بود. از پدرش و ابوجعفر احمدبن عبید دانش آموخت و نحو را نزد ابوالعباس ثعلب فرا گرفت. انباری از پدرش فاضل تر و عالم تر توصیف شده است. 2 او مذهب حنبلی داشت3 و کسانی چون ابوعمربن حیویه، ابوالحسین ابن البواب، ابوالحسن دارقطنی، ابوالفضل بن مأمون و احمدبن محمدبن جراح از او روایت کرده اند. برخی رجالیان اهل سنّت، او را فردی راستگو و خیرخواه توصیف کرده اند. 4 وی سرانجام در ذی حجه سال 328 هجری از دنیا رفت و