است. 5 خضیب سرانجام در سال 331 هجری از دنیا رفت6 و آثار و تألیفاتی از خود به جا گذاشت که از این قرارند: السنن، الآداب، المسند، 7 اخبارالصبیان واجزاء فی الحدیث، 8 الامالی، الفوائد، المنتقی، مارواه عن الاکابر، 9 احادیثه مما النتقاه الحبال علیه و حدیث ابن السمان. 10

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 2 / 503. 2 ـ تاریخ بغداد 3 / 310. 3 ـ المنتظم 14 / 32. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 256. 5 ـ طبقات الحنابله 2 / 73. 6 ـ تاریخ الاسلام 25 / 62. 7 ـ الفهرست (الندیم) 288. 8 ـ هدیه العارفین 2 / 36. 9 ـ الاعلام 7 / 93. 10 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 746.

دیگر منابع: تذکره الحفّاظ 3 / 828؛ لسان المیزان 5 / 374؛ العبر 2 / 40؛ البدایة والنهایه 11 / 207؛ مرآه الجنان 2 / 233؛ شذرات الذهب 2 / 331؛ النجوم الزاهره 3 / 280؛ معجم المؤلفین 12 / 9؛ کشف الظنون 1 / 27.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ دولابی

محمد ـ دولابی (224 ـ 310ق)

ابوبشر محمدبن احمد بن حمادبن سعید دولابی رازی وراق

او از موالیان انصار، 1 متولد سال 224 هجری2 و اهل دولاب از روستاهای ری بود. از محمدبن بشار و احمدبن عبدالجبار عطاردی روایت کرده و طبرانی و ابوحاتم بستی از وی روایت کرده اند. 3 رجال نویسان اهل سنّت، او را محدثی حافظ، ولی ضعیف دانسته و گفته اند او در حدیث، صاحب سبک بود و قلم خوبی داشت و تألیفاتی در زمینه تاریخ و حدیث دارد. 4 دولابی برای آموختن حدیث و علوم دیگر به سرزمین های بسیاری سفر کرد5 و سال 310 هجری زمانی که رهسپار مکه بود، در محلی به نام عرج بین مکه و مدینه از دنیا رفت. 6 آثار او الذریه الطاهره که چاپ شده نیز و اخبارالخلفا است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ البدایة والنهایه 11 / 541. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 309. 3 ـ وفیات الاعیان 4 / 352 ـ 353. 4 ـ الانساب 2 / 510. 5 ـ الوافی بالوفیات 2 / 36. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 310. 7 ـ هدیه العارفین 2 / 36.

دیگر منابع: شذرات الذهب 2 / 260؛ تذکره الحفّاظ 2 / 759؛ العبر 1 / 459؛ لسان المیزان 5 / 41.

احسان آذرکمند

محمد ـ

دهقانمحمد ـ دهقان (زنده در سال 340ق)

ابوالحسن محمدبن علی بن فضل بن تمام دهقان کوفی معروف به ابن تمام

از فقیهان و محدثان موثق و مورد اعتماد و کثیرالتألیف امامیه است1 که در سده چهارم هجری می زیست. الندیم او را اهل کوفه دانسته؛ 2 ولی چنان که از نسب او پیداست، 3 وی در اصل ایرانی است و گویا با طلوع اسلام، برخی از نیاکان او که به اسلام گرویده بودند، در کوفه ساکن شده اند. او روایات بسیاری را از علی بن محمدبن یعقوب کسائی (م. 332ق)، 4 حسن بن محمدبن ابی السری، 5 محمدبن جعفر معروف به ابن تبان، 6 ابوعبداللّه حسین بن محمدبن فرزدق قطعی، 7 علی بن محمد جرجانی، 8 محمدبن قاسم بن زکریا محاربی سودانی9 و برخی دیگر نقل کرده است. 10 از جمله وی روایت کننده، برخی توقیعات حضرت حجت علیه السلام است. 11 شیخ صدوق (م. 381ق)، 12 ابوعبداللّه حسین بن عبیداللّه غضائری (م. 411ق)، ابوالعباس احمدبن علی بن نوح سیرافی، 13 محمدبن احمدبن داوود قمی (م. 412ق) 14 و شریف ابومحمد حسن بن قاسم محمدی از وی روایت کرده اند. همچنین ابومحمد هارون بن موسی تلعکبری (م. 385ق) در سال 340 هجری از وی حدیث شنیده و اجازه نقل روایت گرفته است. 15 به گفته نجاشی، او از اعتقادات صحیح و تصنیفات و آثار خوبی برخوردار بوده است. این آثار عبارت اند از: موضع قبر امیرالمؤمنین علیه السلام ، مختصرالفرائض، الایمان، مارُوِی فی عدد الائمه علیهم السلام ، الجمل فی اصول شرائع الاسلام، عددالایام ونوادرالاخبار، فضل الایمان علی الاسلام، الزیارات، الزهد، الوصایا، مقتل الحسین علیه السلام ، الفرج16 که درباره غیبت امام زمان علیه السلام است و شیخ طوسی از این اثر او تمجید کرده است17 و فضائل الکوفه18 که نجاشی آن را نزد ابوعبداللّه غضائری خوانده است. 19

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 2 / 305 ـ 306. 2 ـ الفهرست (الندیم) 122. 3 ـ رجال (النجاشی) 2 / 305. 4 ـ تهذیب الاحکام 4 / 163. 5 ـ تهذیب الاحکام 6 / 107. 6 ـ الامالی (صدوق) 315. 7 ـ الغیبة (الطوسی) 175 ـ 176. 8ـ رجال (النجاشی) 1 / 159. 9ـ رجال (النجاشی) 1 / 161 و 420، 2 / 31 و 293. 10 ـ رجال (النجاشی) 1 / 375، 2 / 155 و 229. 1
[1] ـ الغیبة (الطوسی) 374. 12 ـ الأمالی (صدوق) 315. 13 ـ رجال