(النجاشی) 1 / 92 و 159؛ 2 / 305 ـ 306. 14 ـ تهذیب الاحکام 4 / 162 ـ 163. 15ـ رجال (الطوسی) 503. 16ـ رجال (النجاشی) 2 / 306. 17ـ الفهرست (الطوسی) 159. 18 ـ الفهرست (الندیم) 122. 19 ـ رجال (النجاشی) 2 / 306.

دیگر منابع: خلاصه الاقوال 162؛ رجال (ابن داوود) 326؛ الوجیزه 100؛ نقدالرجال 323؛ مجمع الرجال 5 / 276؛ قاموس الرجال 8 / 298 و 299؛ منهج المقال 309؛ تنقیح المقال 3 / 158؛ نضدالایضاح 306 و 307؛ ایضاح الاشتباه 290؛ طرائف المقال 2 / 212؛ معجم رجال الحدیث 16 / 335 ـ 337؛ مستدرکات علم رجال الحدیث 7 / 241؛ لسان المیزان 1 / 234؛ ریحانه الادب 2 / 243؛ 7 / 431؛ طبقات اعلام الشیعه 1 / 53، 70 و 290؛ اعیان الشیعه 2 / 262، 472؛ 9 / 433؛ موسوعة طبقات الفقها 4 / 440؛ الذریعه 3 / 281 و ...؛ هدیه العارفین 2 / 44؛ معجم المؤلفین 11 / 33.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ ذُهلی

محمد ـ ذُهلی (279 ـ 367ق)

ابوطاهر محمدبن احمد بن عبداللّه بن نصر ذهلی بغدادی مالکی سدوسی

در ذی حجه سال 279 هجری در بغداد دیده به جهان گشود. پدرش در آن زمان قاضی شهر واسط بود. 1 او از بزرگان بسیاری روایت کرده که برخی از آنان عبارت اند از: بشربن موسی اسدی، ابومسلم کجی، ابوشعیب حرانی، یوسف بن یعقوب قاضی، عمربن حفص سدوسی و ابوخلیفه فضل بن حجاب جمحی2 از زندگی نامه وی اطلاع چندانی در دست نیست. گفته اند در هشت سالگی قرائت قرآن را فراگرفت و در نحو از دارقطنی و در علوم دیگر از افرادی چون تمّام رازی، عبدالغنی بن سعید ازدی، ابوعباس بن حاج اشبیلی، محمدبن فضل بن نظیف، ابوالحسن قاسی، محمدبن حسن طفال و علی بن میز خلال بهره برد. ذهبی، ابوطاهر را در نقل روایت ثقه دانسته و با عنوان های امام، عالم، ثقه، محدث، علامه، شاعر، کریم، خوش برخورد و قاضی القضات توصیف کرده است. 3 او پیرو فقه مالکی بود و شمار فراوانی در مجالس مناظره و بحث او شرکت می کردند. وی با رعایت حد اعتدال در قول و گفتار و رعایت حد وسط با آنان برخورد می کرد. مجلس درس او به سبب برخورد خوب و مهربانانه اش پررونق بود. او فردی خوش مشرب بود. و کسی در مجلس او خسته نمی شد. به سبب همین اخلاق، برخی او را
نکوهش کرده اند که چنین برخوردی به تضعیف مقام قضاوت وی می انجامد. 4 ابوطاهر مدتی سرپرست قضاوت در واسط بود که پس از درگذشت پدرش برای این جایگاه برگزیده شد. در سال 329 هجری نیز از سوی المتقی لله عهده دار قضاوت در شهر بغداد شد. سپس از خلیفه عباسی، المطیع، او را به قضاوت شهر دمشق گماشت و نُه سال در این شهر بود و در پایان عمر، عهده دار جایگاه قضاوت در مصر شد و بیش از شانزده سال در این مقام باقی ماند و سرانجام خود، از این منصب استعفا کرد. 5 وی در سال 367 هجری از دنیا رفت. 6

آثاری که او تألیف کرده، عبارت اند از: مختصر تفسیر حیائی و مختصر تفسیر بلخی. 7

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 209. 2 ـ تاریخ بغداد 1 / 313؛ تاریخ الاسلام 26 / 377. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 204 ـ 205. 4 ـ تاریخ الاسلام 26 / 377. 5 ـ تاریخ بغداد 1 / 313. 6 ـ طبقات المفسرین (داوودی) 2 / 72. 7 ـ تاریخ الاسلام 26 / 380.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 2 / 45؛ شذرات الذهب 3 / 60؛ النجوم الزاهره 4 / 130؛ العبر 2 / 126.

حافظ فرزانه

محمد ـ رازی

محمد ـ رازی (زنده در 345ق)

ابوجعفر محمدبن بکران (بدران) بن عمران رازی نقاش

وی اهل قم و ساکن ری بود و بعدها به کوفه رفت و در آنجا اقامت گزید. نقاش از استادان شیخ صدوق (م. 381ق) بود و از احمدبن محمدبن عقده (م. 333ق) روایت کرد. 1 تلعکبری در سال 345 هجری از او حدیث شنید. 2 آثار وی عبارت اند از: الکوفه، شرف التوبه، موضع قبر امیرالمؤمنین علیه السلام . 3

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 249. 2 ـ رجال (الطوسی) 504. 3 ـ رجال (النجاشی) 2 / 318.

دیگر منابع: خلاصه الاقوال 163؛ رجال (ابن داوود) 300.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ رازی

محمد ـ رازی (زنده در قرن 4ق)

ابوعبداللّه محمدبن عبدالرحمان بن ابی حاتم رازی

تنها در منابع متأخر از او یاد شده و کتاب الدعاء را از او