محمدبن سلیمان بن هشام شطوی (م. 265ق) و پسرش حسن (م. 297ق) را با عنوان اخی هشام معرفی کرده است؛ 3 بنابراین نسب ابن اخی هشام باید محمدبن حسن بن محمد بن سلیمان بن هشام باشد و چون پدرش در سال 297 هجری درگذشته، وی را از مؤلفان سده چهارم می شماریم و این با گفته الندیم نیز سازگار است که او را از منجمان و مهندسان متأخر شمرده بود.

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 3 / 428. 2 ـ الفهرست 339. 3 ـ تاریخ بغداد 2 / 391 و 7 / 426.

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 1 / 530.

محمد غفوری

محمد ـ شعبانی

محمد ـ شعبانی (قرن چهارم ق)

ابوالحسن محمدبن سامی شعبانی

الندیم (م. 380ق) در شمار شاعران غیرکاتبی از او یاد کرده که پس از 300 هجری می زیستند. همچنین با عنوان المغنم المصری او را از شاعران سیف الدوله حمدانی (م. 356ق) دانسته و شعری با عنوان قصیده الدلاله که کمتر از دویست ورقه بوده، بدو نسبت داده است. 1 بیش از آنچه الندیم گفته، اطلاعی از او به دست نیامد.

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 194.

دیگر منابع: تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 50؛ لغت نامه دهخدا 13 / 18754.

محمد غفوری

محمد ـ شعیبی

محمد ـ شعیبی (275 ـ 357ق)

ابواحمد محمدبن احمدبن شعیب شعیبی نیشابوری

وی اهل نیشابور بود1 و در سال 275 هجری به دنیا آمد. 2 از ابوبکر باغندی، ابوبکر سجستانی، بوشنجی، ابراهیم بن علی ذهلی و حسین بن علی انصاری حدیث آموخته و حاکم ابوعبداللّه حافظ از او روایت کرده است. رجال نویسان اهل سنّت، او را مورد اعتماد بازرگانان و میزان کننده امور آنان، قاری قرآن، فقیه، از عالمان زمان خود به علم شروط، تاریخ نگار، صوفی و دارای مذهب حنفی معرفی کرده اند. او در سال 357 هجری از دنیا رفت و آثار او عبارت اند از: فضائل ابی حنیفه، کتاب الزهد. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الجواهرالمضیئه 3 / 34. 2 ـ معجم المؤلفین 8 / 269. 3 ـ الانساب 3 / 435.

دیگر منابع: هدیه العارفین 2 / 46.

احسان آذرکمند

محمّد ـ شلمغانی

محمّد ـ شلمغانی (م. 322ق)

ابوجعفر محمدبن علی شلمغانی عزاقری

وی نخست دارای عقیده ای سالم بود و از بزرگان شیعه امامیه در عصر غیبت صغری به شمار می رفت؛ ولی بر اثر حسادت به ابوالقاسم حسین بن روح (سومین وکیل امام عصر علیه السلام)، با ترک مذهب امامیه، و به مذهب خودساخته ردیه روی آورد. 1 شیخ طوسی او را از غالیان و در ردیف کسانی آورده که روایتی از امامان علیهم السلام ندارند. 2 شلمغانی به تناسخ و حلول و اتحاد خداوند در او و نیز به حلول خداوند در شیطان و حضرت آدم معتقد شد. او ترک عباداتی چون نماز و روزه و نیز ازدواج با محارم را جایز دانست. بدین سبب حکومت در جستجوی او برآمد؛ ولی او دو سال فراری بود و پنهان زندگی کرد تا سرانجام در زمان خلافت راضی باللّه و وزارت ابن مقله دستگیر شد. وی را در ماه ذی قعده سال 322 هجری پس از هشتاد ضربه تازیانه، گردن زدند و سپس به دار آویختند جسدش را سوزاندند. 3 شلمغانی آثاری چون التکلیف، رسالة الی ابن همّام، ماهیه العصمه، الزاهر بالحجج العقلّیه، المباهله، الاوصیا، المعارف، الایضاح، فضل النطق علی الصمت، فضائل العمرتین، الانوار، التسلیم، البرهان والتوحید، البداء والمشیئه، نظم القرآن، الامامه الکبیر والامامة الصغیر را نوشته و محمدبن عبداللّه بن مطلب از آنها روایت کرده است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 2 / 293. 2 ـ رجال (الطوسی) 512. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 566. 4 ـ رجال (النجاشی) 2 / 293.

دیگر منابع: الغیبه (الطوسی) 303؛ الفهرست (الطوسی) 146؛ معالم العلما 92؛ رجال (ابن داوود) 508؛ معجم رجال الحدیث 17 / 47؛ ریحانه الادب 3 / 235؛ معجم الادبا 1 / 235.

رضا جعفری نوقاب