نگاشته است. 5 او پنجاه بار پیاده به زیارت خانه خدا رفت. کتاب های المقنع فی الامامه، المنقذ فی الامامه، 6 یا الانقاذ فی الامامه7 و الامامه8 از آثار اوست. وی در زمان درگذشت ابن قبه که در سال های آغازین سده چهارم از دنیا رفته، زنده بود. 9 استاد وی ابوسهل (م. 311ق) است؛ 10 پس خود نیز در سده چهارم می زیسته است.

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الطوسی) 279. 2 ـ فرهنگ بزرگان 476. 3 ـ جامع الرواة 2 / 80. 4 ـ رجال (النجاشی) 2 / 789 و 299. 5 ـ لسان المیزان 5 / 93. 6 ـ رجال (النجاشی) 2 / 289 و 299. 7 ـ الفهرست (الطوسی) 208. 8 ـ الذریعه 2 / 332. 9 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 4 / 446. 10 ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 63.

دیگر منابع: رجال (ابن داوود) 299؛ الذریعه 22 / 122؛ معجم رجال الحدیث 15 / 126؛ حاوی الاقوال 2 / 204؛ مستدرکات علم رجال الحدیث 6 / 480؛ الفهرست (الندیم) 226؛ ریحانه الادب 2 / 72؛ خلاصه الاقوال 161.

محمد ـ شافعی

محمد ـ شافعی (28
[1] ـ 353ق)

ابوالحسن محمد بن ابراهیم بن یوسف کاتب معروف به ابوبکر شافعی

وی در سال 281 هجری به دنیا آمد. 1 ازآنجا که به کاتب بغدادی نیز معروف است، 2 می توان نتیجه گرفت محل تولد و زندگی وی بغداد بوده و در این شهر به کتابت می پرداخته است. در ظاهر، فقه شافعی می آموخت و بر اساس این مذهب رفتار می کرد؛ ولی در باطن آرا و عقاید شیعه امامی داشت. وی از علما و فقهای هر دو مذهب به شمار می رفت و در هر دو مذهب، توانایی و تبحر بسیاری داشته و آثار فراوانی در هر دو مذهب نگاشته است3 ابن شهرآشوب معتقد است وی شیعه مذهب بوده و فقط از باب تقیه و احتیاط بر اساس فقه شافعی فتوا می داده است و بر این اساس فقط آثار شیعی وی را نام برده4 و از آثاری که وی در فقه شافعی نگاشته، نامی نبرده است. همه رجال نویسان ازجمله الندیم، وی را محمدبن ابراهیم معرفی کرده اند؛ 5 اما الندیم در جایی دیگر از اثر خود ـ وقتی کتاب های شافعی اش را ذکر کرده ـ وی را محمدبن احمدبن ابراهیم معرفی کرده است. 6 کسانی چون ابوعبداللّه احمدبن عبدون معروف به ابن حاشر7 و ابوعمرو کشی از شاگردان و راویان وی قلمداد می شوند. 8 وی در
سال 353 هجری از دنیا رفته است. 9 آثاری که در مذهب شیعه به نگارش درآورده، عبارت اند از: کشف القناع، العده، الاستعداد، الاستبصار، نقض العباسیه، المفید فی الحدیث، الطریق، المقبل10 که این اثر در برخی از منابع به صورت المقتل11 و همچنین المعتل نیز آمده است. 12 آثاری که در مذهب شافعی نوشته نیز عبارت اند از البصائر، الابلی، المستعذب، الرد علی الکرخی، المفید فی الحدیث13 که این عنوان آخر در آثار هر دو مذهب مشترک است و چنین به نظر می رسد که وی در این دو اثر، احادیث سودمند و خوب از هر دو مذهب را جداگانه گردآورده و نگاشته باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ خلاصه الاقوال 245. 2 ـ الفهرست (الندیم) 247؛ هدیه العارفین 2 / 44. 3 ـ الفهرست (الندیم) 247؛ الفهرست (الطوسی) 133؛ نقدالرجال 4 / 96. 4 ـ معالم العلما 86. 5 ـ الفهرست (الندیم) 247؛ رجال (الطوسی) 511؛ رجال (ابن داوود) 161؛ رجال (النجاشی) 372. 6 ـ الفهرست (الندیم) 267. 7 ـ جامع الرواة 2 / 44. 8 ـ اختیار معرفه الرجال 1 / 190. 9 ـ معجم المؤلفین 8 / 223. 10 ـ الفهرست (الندیم) 247، معالم العلما 86. 1
[1] ـ رجال (النجاشی) 372، الفهرست (الطوسی) 133. 12 ـ هدیه العارفین 2 / 44. 13 ـ الفهرست (الندیم) 267.

دیگر منابع: طرائف المقال 1 / 145 و 150؛ تهذیب الاحکام 10 / 28؛ وسایل الشیعه 30 / 455؛ تاریخ بغداد 4 / 418؛ خلاصه الاقوال 483؛ نقدالرجال 5 / 284؛ قاموس الرجال 7 / 494؛ معجم رجال الحدیث 15 / 234، 235 و 24 / 124؛ تهذیب المقال 400 و 407؛ کشف الحجب و الاستار 42، 542 و 587؛ اعیان الشیعه 2 / 327 و 330؛ الذریعه 2 / 13، 28، 15 / 226، 18 / 52، 21 / 374 و 24 / 288.

گلشاد حیدری

محمد ـ شَطَوی

محمد ـ شَطَوی (قرن 4ق)

ابوعبداللّه محمد بن حسن بن اخی هشام شطوی ملقب به ابن اخی هشام

شطوی منسوب به شطویه (نوعی لباس) یا به شطا (روستایی در مصر) است. 1 الندیم که فهرست خود را در سال 377 هجری به پایان برده، شطوی را از دانشمندان متأخر نجوم و هندسه دانسته و دو کتاب عمل الرخامه المنحرفه، عمل الرخامه المطلبه و صنعه البنادق و عمل الارتفاع و السموع را برای وی بر می شمارد. 2 در هیچ منبع دیگر، اثری از وی نیست و نسب او نیز مبهم است؛ ولی خطیب بغدادی،