کثیرالعلم و نیکوکلام بود. حسن بن حمزه طبری6 (م. 358ق) و ابوالفرج اصفهانی از او روایت کردند. او نیز از ابوعثمان مازنی روایت دارد. 7 طبری سرانجام به سال 310 هجری در بغداد درگذشت. 8 آثار او عبارت اند از: الفاضح، المسترشد فی اثبات الامامه، دلایل الامامه (الواضحه)، 9 الایضاح، الآداب الحمیده، 10 مناقب فاطمة وولدها، نورالمعجزات فی مناقب الائمة الاثنی عشر، الرواة عن اهل البیت علیهم السلام و کتابی در رجال. 11 ابن حدید کتاب المستبشر را نیز به او نسبت داده است. 12

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 9 / 146. 2 ـ لسان المیزان 5 / 103. 3 ـ الذریعه 21 / 9. 4 ـ رجال (الطوسی) 514. 5 ـ الفهرست (الطوسی) 158. 6 ـ رجال (النجاشی) 2 / 289. 7ـ لسان المیزان 5 / 103. 8ـ معجم المؤلفین 9 / 146. 9 ـ معالم العلما 106. 10 ـ ریحانه الادب 4 / 43. 1
[1] ـ الذریعه 10 / 143. 12 ـ اعیان الشیعه 9 / 199.

دیگر منابع: رجال (ابن داوود) 301؛ خلاصه الاقوال 161؛ میزان الاعتدال 3 / 499؛ قاموس الرجال 8 / 95؛ معجم رجال الحدیث 15 / 147؛ تنقیح المقال 2 / 91.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ طبری

محمد ـ طبری (224 ـ 310ق)

ابوجعفر محمدبن جریربن یزید طبری

وی در اواخر سال 224 هجری یا اوایل سال 225 هجری در آمل مازندران ـ در زمان حکومت طاهریان بر آن دیار ـ به دنیا آمد. 1 ابوجعفر در هفت سالگی قرآن را حفظ کرد، در نه سالگی به نوشتن روی آورد و در دوازده سالگی آمل را به سوی ری ترک کرد. حدیث را از محمدبن حمید رازی، فقه را از ابومقاتل، کتاب مبتداء را از احمدبن حماد دولابی، مغازی ابن اسحاق را از سلمه بن فضل، اصول قرائات را از سلیمان ابن خلاّد طنجی فرا گرفت و حدیث را از روایت هنادبن سری و اسماعیل بن موسی بازنوشت. طبری برای بهره مندی از دانش احمدبن حنبل، راهی بغداد شد و چون در راه، خبر درگذشت احمد را شنید، به بصره رفت و از بزرگانی چون محمدبن بشار معروف به بندار، محمدبن عبداعلی صنعانی، بشربن معاذ و محمدبن موسی حرشی علم آموخت و ابوکریب محمدبن علای همدانی را دیدار کرد. وی بعدها به بغداد رفت و به آموختن علوم قرآنی و فقه شافعی پرداخت و دو تن از امامان مذهب شافعی، یعنی حسن بن محمد صباح
و ابوسعید اصطخری را دیدار کرد و خود به مذهب شافعی گروید و سال ها بر پایه آن فتوا داد. طبری به سال 253 هجری وارد مصر شد و در سال هایی که در آنجا بود، به شام سفر کرد و فقه مالک را از شاگردان ابن وهب فراگرفت. 2 طبری در سال های پایانی عمر خود، مذهب شافعی را ترک و مذهب مستقلی در برابر مذاهب چهارگانه ایجاد کرد و افراد بسیاری پیرو او شدند. 3 وی به شیعه گری نیز متهم شده است. 4 رجال نویسان اهل سنّت، وی را حافظ قرآن، عارف به قرائات، بصیر به معانی و عالم به سنن و طرق آن و نیز عارف به اقوال صحابه و تابعان، مسائل حلال و حرام و ایام الناس دانسته اند. 5 ابوجعفر سرانجام در سال 310 هجری ـ در دوران المقتدرـ از دنیا رفت و چون به تشیع متهم بود، از ترس عامه، شبانه در خانه خودش در منطقه رحبه یعقوب بغداد به خاک سپرده شد. 6 حتی برخی غیر از رافضی بودن، او را به الحاد نیز متهم کرده اند. 7 آثار طبری عبارت اند از: تفسیر با عنوان جامع البیان عن تأویل آی القرآن، اخبارالرسل والملوک (تاریخ الامم والملوک)، لطیف القول فی احکام شرایع الاسلام، بسیط القول فی احکام شرایع الاسلام، الشروط الکبیر، المحاضر والسجلات، الوصایا، ادب القاضی، الطهارة، الصلوة، الزکاة، الجامع فی القرائات، الخفیف فی الفقه، المسترشد، تهذیب الآثار وتفصیل الثابت من الاخبار، اختلاف الفقها، 8 العدد والتنزیل، اختلاف العلماالامصار فی احکام شرایع الاسلام، تاریخ الرجال من الصحابه والتابعین الی شیوخه، مسند ابن عباس، اللباس، الشرب، امّهات الاولاد، امثله العدول فی الشروط، آداب النفوس، الرد علی ذی الاسفار، رساله النصیر فی معالم الدین، صریح السنّه، فضایل ابی بکر، مختصرالفرایض، الموجز فی الاصول، مناسک الحج (آداب المناسک)، التبصیر فی اصول الدین، 9 خبر غدیر خم (طرق حدیث الغدیر)، طرق حدیث الطیر، الرد علی الحرقوصیه، 10 جزء فی الاعتقاد، 11 دلایل النبوة، 12 ذیل المذیل، عباره الرؤیا، الفضائل، الردّ علی ابن عبدالحکم علی مالک، 13 الآداب الحمیدة والاخلاق النفیسه، الشذور، 14 شفاءالغلیل فی غوامض التنزیل. 15

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادبا 18 / 40. 2 ـ تاریخ نامه طبری 1 / 4 (مقدمه). 3 ـ ریحانه الادب 4 / 42. 4 ـ میزان الاعتدال 3 / 499. 5 ـ تاریخ بغداد 2 / 162. 6 ـ معجم الادبا 18 / 40. 7 ـ المنتظم 13 / 217. 8 ـ الفهرست (الندیم) 291. 9 ـ الوافی بالوفیات 2 / 284. 10 ـ ریحانه الادب 4 / 42.