دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 15 / 235؛ الوافی بالوفیات 26 / 135؛ تذکره الحفّاظ 3 / 818؛ الاعلام 7 / 324؛ الانساب 2 / 126؛ مختصر تاریخ دمشق 25 / 293؛ شذرات الذهب 2 / 300؛ معجم المؤلفین 13 / 41.

رضا جعفری نوقاب

موسی ـ خاقانی

موسی ـ خاقانی (248 ـ 325ق)

ابومزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقان بغدادی خاقانی

وی در سال 248 هجری به دنیا آمد. اهل بغداد بود1 و از موالی بنی واشح از قبیله ازد به شمار می رفت. پدرش عبیداللّه وزیر جعفر متوکل علی اللّه بود. از افرادی چون عباس بن محمد دوری، ابوقلابه رقاشی، محمدبن اسماعیل ترمذی و عبداللّه بن احمدبن حنبل حدیث شنید و راویانی مانند محمدبن حسین آجری، معافی بن زکریا و ابوعمربن حیویه از او روایت کردند. 2 از شاگردان ابومزاحم می توان به احمدبن نصر شذایی و محمدبن احمد شنبوذی اشاره کرد. وی در قرائت کسائی (م. 189ق) استاد بود و این علم را از حسن بن عبدالوهاب و محمدبن فرج فرا گرفت. او قصیده رائیهای دارد که حافظ ابوعمرو آن را شرح کرده است. ابومزاحم نخستین کسی بود که درباره تجوید کتاب نوشت. 3 او از دوستداران معاویه بن ابی سفیان بود و اشعاری در ستایش او سرود. ابومزاحم سرانجام در سال 325 هجری از دنیا رفت. آثار او عبارت اند از: قصیدة فی التجوید، قصیدة فی الفقها، 4 قصیده الخاقانیة فی القرائة5 که شاید همان کتاب نخست او باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 7 / 325. 2 ـ تاریخ بغداد 13 / 59. 3 ـ غایه النهایه 2 / 320. 4 ـ الاعلام 7 / 325. 5 ـ هدیه العارفین 2 / 478.

دیگر منابع: المنتظم 13 / 372؛ النجوم الزاهره 3 / 261؛ تاریخ الاسلام 24 / 182؛ العبر 2 / 25؛ تذکره الحفاظ 3 / 822؛ سیر اعلام النبلاء 15 / 94؛ شذرات الذهب 2 / 307؛ معرفه القراء 1 / 219؛ الانساب 2 / 310؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 412؛ کشف الظنون 354؛ معجم المؤلفین 13 / 42.

سیدمهدی حسینی عربی

موسی ـ قطّان

موسی ـ قطّان (232 ـ 306ق)

ابوالاسود موسی بن عبدالرحمان بن حبیب قطان افریقی

وی از موالی بنی امیه به شمار می رفت. در سال 232 هجری به دنیا آمد. مفسر، حافظ در حدیث و نیز از فقیهان مالکی بود. او از
محمدبن سحنون دانش آموخت و افرادی چون تمیم بن ابی العرب از او روایت کردند. قطان از سوی ابراهیم بن احمد (از فرمانروایان اغالبه در افریقیه) قضاوت طرابلس را بر عهده گرفت. چون حق ضعیف را از قوی می گرفت، آزار بسیار دید و برکنار شد و چند ماهی در کلیسا زندانی شد. تا اینکه بین فقها در مورد ویژه ای اختلاف رخ داد و موسی ـ درحالی که در زندان بود ـ فتوای خوبی داد. حاکم چون فتوای وی را شنید، گفت همچون اویی نباید در زندان باشد. پس از زندان آزاد شد. وی به سال 306 هجری از دنیا رفت و کتاب احکام القرآن را از خود بر جای گذاشت. 1

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المفسرین 2 / 692.

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 14 / 226؛ دیباج المذهب 421؛ طبقات المفسرین (داوودی) 2 / 341 و 343؛ معجم المؤلفین 13 / 41؛ الاعلام 7 / 324.

سیدمهدی حسینی عربی

موسی ـ مرادی

موسی ـ مرادی (زنده پیش از 321ق)

ابوعمران موسی بن اصبغ مرادی قرطبی

وی اهل قرطبه بود. در سفری به شرق، وارد عراق شد و محمدبن حسین بن درید را دیدار کرد و سرانجام در جزیره سیسیل (صقلیه) سکونت گزید. ابوعمران فردی عالم به علم لغت و اعراب بود و شعر نیکو می سرود. وی کتابی منظوم دارد که شامل هشت هزار بیت می شود1 و قصیده ای که بر اساس حروف معجم تنظیم شده و برای هر حرف، بیست بیت سروده است. ابوجعفر قروی اشعاری را از او روایت کرده است. 2 ابوعمران پیش از سال 321 هجری در قید حیات بوده است. 3

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 147. 2 ـ بغیه الملتمس 455. 3 ـ معجم المؤلفین 13 / 35.

دیگر منابع: جذوه المقتبس 316؛ بغیه الوعاة 2 / 306؛ معجم البلدان 3 / 416.

سیدمهدی حسینی عربی

موسی ـ یَحْصُبی

موسی ـ یَحْصُبی (م. 377ق)

ابومحمد موسی بن احمد بن سعیدبن حسن قرطبی معروف به وتد

وی اهل قرطبه اندلس و معروف به وتد بود. از قاسم بن محمدبن