قاسم، احمدبن مطرف و محمدبن یحیی بن عبدالعزیز حدیث آموخت. رجال نویسان اهل سنّت، او را محدث، فقیهی مالکی و عالم به تعبیر خواب معرفی کرده و گفته اند وی اهل مناظره کردن در فقه و حدیث بود. سال 377 هجری از دنیا رفت و قاضی محمدبن یبقی بر او نماز خواند و در مقبره بنی عباس به خاک سپرده شد. 1 اثر او کتاب الشروط است. 2

پی نوشت ها

1ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 147. 2ـ معجم المؤلفین 13 / 34.

دیگر منابع: ایضاح المکنون 2 / 306؛ هدیه العارفین 2 / 478.

احسان آذرکمند

موفق ـ هروی

موفق ـ هروی (قرن 4ق)

ابومنصور موفق بن علی هروی

درباره وی اطلاعات چندانی در دست نیست. داروشناس ایرانی بود که در روزگار منصوربن نوح سامانی (350 ـ 366ق) در هرات شهرت بسزایی داشت. ظاهراً او نخستین فردی بوده که به زبان فارسی به معرفی داروها پرداخته و به گفته خودش برای به دست آوردن این اطلاعات، مسافرت های بسیاری به ایران و هند کرده است. 1 اثر معروف وی کتابی با عنوان الابینة عن حقائق الادویه است. 2 وی در این کتاب 585 قلم از داروها را بر اساس خاصیت های آنها دسته بندی و معرفی کرده است. 3 تاریخ درگذشت وی دانسته نیست.

پی نوشت ها

1ـ دایره المعارف فارسی 1 / 35. 2 ـ الذریعه 2 / 356. 3 ـ دایره المعارف فارسی 1 / 35.

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 13 / 19269.

اسماعیل اسماعیلی

مهلهل ـ عبدی

مهلهل ـ عبدی (زنده در 334ق)

ابونضله مهلهل بن یموت بن مزرّع بن یموت بن موسی عبدی شامی

او اهل بصره بود و در بغداد اقامت داشت؛ 1 ولی سزگین می نویسد ابونضله در شام زاده شد و سپس به عراق سفر کرد. 2 به هرحال وی مدت مدیدی در بغداد سکنی داشت و از شاعران غزل سرا بود و نیک می سرود. اشعار او را افرادی چون احمدبن محمد اخباری،
عبیداللّه بن احمد انباری و ابراهیم بن محمد توزون شنیده و روایت کرده اند. 3 بر پایه گزارشی که ابن عساکر آن را نقل کرده، ابونضله زمانی برای زیارت مزار پدرش در طبریّه که از ادیبان و راویان نامدار اخبار در روزگار خود بود، در مسیر راه خود، به دمشق وارد شده و احتمالاً مدتی در آنجا اقامت داشته است. 4 مسعودی، مهلهل را از شاعران معروف در سال 332 هجری یاد کرده است. 5 آخرین مسافرت وی به شام در سال 334 هجری با درگذشت محمدبن طُغج اخشید، مؤسس و بنیانگذار دولت اخشیدیه در مصر و شام همزمان شد؛ ازاین رو ابونضله و جماعتی از شاعران حاضر، در رثای اخشید اشعار و قصیده هایی سرودند. نویری قصیده وی را در کتاب خود گزارش کرده است. 6 از این تاریخ به بعد در منابع از مهلهل رد پایی نیست؛ ازاین رو از تاریخ درگذشت وی نیز گزارشی نرسیده است. آثار او عبارت اند از: سرقات ابی نواس، محاسن شعر ابی نواس7 و رساله ای متعلق به وی که علی بن محمد شمشاطی زنده در 377 هجری گردآوری و تألیف کرده است. 8

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 13 / 273. 2 ـ تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 8. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 61 / 305 ـ 306. 4 ـ تاریخ مدینة دمشق 61 / 305 ـ 306. 5 ـ مروج الذهب 4 / 197. 6 ـ نهایه الارب 5 / 188 ـ 189. 7 ـ الاعلام 7 / 316. 8 ـ تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 8.

دیگر منابع: مختصر تاریخ دمشق 26 / 48؛ وفیات الاعیان 7 / 57؛ معجم المؤلفین 13 / 32؛ نهایه الارب 1 / 68.

اسماعیل اسماعیلی

ناصر کبیر

ناصر کبیر حسن ـ اطروش

الندیم محمد ـ الندیم

نسائی احمد ـ نسایی

نسفی

نسفی (م. بین 33
[1] ـ 343ق)

نسفی منسوب به نَسَف (معرّب نَخَشْب شهری بین جیحون و سمرقند) یکی از دانشمندان اسماعیلی مذهب است. از نام و نشان او اطلاع چندانی دردست نیست؛ جز اینکه محمدبن اسحاق می گوید: عبیداللّه المهدی در سال 287 هجری ابوسعید شعرانی را برای تبلیغ اسماعیلیه به خراسان فرستاد. شعرانی، حسین بن علی مروزی