اسحاق قاضی، احمدبن زهیر، یحیی بن عمر و ابن طالب بهره برد و در علومی چون لغت، نحو، تفسیر و احکام به استادی رسید. ابواسماعیل درباره اختلاف اصحاب مالک و اقوال او کتابی مبسوط نوشت که بعدها، محمد و عبداللّه پسران أبان بن عیسی آن را مختصر کردند و ابوولیدبن رشد باردیگر آن را مختصر کرد. 2 سرانجام وی در سال 303 و به نقلی 293 هجری بر اثر بیماری وبا در رمله از دنیا رفت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 184. 2 ـ دیباج المذهب 434. 3 ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 184؛ تاریخ الاسلام 23 / 132.

دیگر منابع: بغیه الملتمس 498؛ طبقات المفسرین 2 / 362؛ جذوه المقتبس 350؛ معجم المؤلفین 13 / 186.

رضا جعفری نوقاب

یحیی ـ زباری

یحیی ـ زباری (م. 376ق)

ابومحمد یحیی بن محمد بن احمدبن محمدالاکبر زباری علوی

از نسل امام سجاد علیه السلام و از طایفه بنی زَباره در نیشابور بود که به شیخ العتره شهرت داشت و نقیب علویان نیشابور بود. 1 بنی زباره به ابوجعفر احمدبن محمدالاکبر منسوب اند که فردی دلیر از اهالی مدینه بوده و غضب او به خشم شیر (زبرالاسد) تشبیه شده و خود احمد به زباره و فرزندانش به بنی زباره شهرت یافته اند. 2 برخی منابع به اشتباه، اینان را بنی زیاره و زیاری آورده اند. 3 پدر یحیی ابوالحسین محمد زباری، دانشمندی برجسته، حافظ قرآن، تاریخ دان، ادیب، زبان آور، خوش خط و روایتگر اشعار بود که در دوره حاکمیت نصربن احمدبن اسماعیل سامانی (30
[1] ـ 331ق)، در نیشابور ادعای خلافت کرد و شمار فراوانی از مردم، امیران و فرماندهان که در حدود ده هزار تن گزارش شده، با او بیعت کردند و چهار ماه در نیشابور و اطراف آن به نامش خطبه خواندند. ابوالحسین که گویا قصد قیام برضد حاکمیت سامانیان و گسترش فعالیت های خود را داشته، هنگام فرارسیدن موعد خروج، برادرش ابوعلی او را در بند کرد و تحویل کارگزاران حکومت داد و آنان وی را در حال اسیری به بخارا بردند و یک سال یا بیشتر در زندان بود. سپس آزاد شد و برایش مقرری ماهیانه دویست درهم تعیین شد. ابوالحسین پس از آزادی به نیشابور بازگشت و در سال 339 هجری از دنیا رفت. 4 مادر یحیی، طاهره از
نوادگان طاهربن حسین بوده و یک پسر همنام و هم کنیه پدرش داشته که داماد شاعر معروف، ابوالفضل بدیع همدانی بوده است. 5 قاعدتاً پس از درگذشت ابوالحسین، پسرش ابومحمد به نقابت رسیده است. ابومحمد زباری علوی که از فقیهان و متکلمان شیعه بوده، 6 در پی آموختن دانش به جاهای گوناگون سفر کرد و از دانشمندان بسیاری بهره برد. در نیشابور ازابوالعباس محمدبن یعقوب اصم، در مرو از ابوالعباس عبداللّه بن حسین بصری، در بخارا از ابوصالح خلف بن محمدبن اسماعیل خیام و در بغداد از ابوبکر محمدبن عبداللّه شافعی دانش آموخت. 7 ابوعبداللّه حاکم نیشابوری (م. 405ق) که از شاگردان ابومحمد علوی بوده، وی را دانشمند فاضل، ادیب کامل، زاهد و پرهیزکار و دین دار توصیف می کند و می گوید که برای استادش کتاب الفوائد را در سال 363 هجری در بیش از بیست جزء فراهم آورده و زباری در همان شهرها آن را تدریس کرده است. 8 همچنین صاحب بن عباد وزیر (م. 385ق) نوشته ای که به مضمون و محتوای آن اشاره نشده؛ اما گویا پرسشی بوده، برای زباری فرستاده و او پاسخ داده است. اشعاری که ابن عباد در پشت پاسخ نامه یحیی نوشته بود و تمجیدهای کم نظیری که کرده، 9 از رضایت تام ابن عباد حکایت دارد. یحیی دو سفر در سال 349 و 357 هجری به حج داشته است. پس از سفر دوم در گرگان اقامت گزیده و در سال 376 هجری و در 58سالگی در همین شهر بدرود زندگی گفته است؛ 10 ازاین رو باید در حدود سال 315 هجری زاده شده باشد. بنابراین حوادثی که پدرش سوداگر آنها بوده، به احتمال بسیار در روزگار کودکی یا نوجوانی یحیی روی داده است. ابومحمد به جز تقریرات الفوائد که گردآوری شاگردش بوده، آثار دیگری نیز داشته که عبارت اند از: الامامه، الاصول، الفرایض، المسح علی الرجلین، الایضاح فی المسح علی الخفین، ابطال القیاس والتوحید. کتاب آخری باب های بسیاری داشته و شیخ طوسی (م. 460ق) برخی از کسانی که این کتاب را از خود زباری فرا گرفته بودند را دیده است. 11

پی نوشت ها

[1] ـ عمده الطالب 383؛ تاریخ الاسلام 29 / 155. 2 ـ عمده الطالب 383؛ الانساب 3 / 127 ـ 129. 3 ـ الذریعه 2 / 174 ـ 176. 4 ـ عمده الطالب 383؛ الانساب 3 / 129؛ تاریخ بیهق 57. 5 ـ عمده الطالب 383. 6 ـ رجال (النجاشی) 2 / 413 ـ 414. 7 ـ الانساب 3 / 129. 8 ـ الانساب 3 / 129.