یعقوب ـ اسفراینییعقوب ـ اسفراینی (پس از 230 ـ 316ق)

ابوعوانه یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم بن یزید اسفراینی نیشابوری

وی اهل اسفراین از شهرهای نواحی نیشابور قدیم بود. 1 تاریخ ولادت وی به درستی روشن نیست. ذهبی می نویسد وی پس از سال 230 هجری زاده شد. 2 وی برای تحصیل و آموختن حدیث به ایران، عراق، حجاز، یمن، شام، جزیره و مصر سفر کرد واز مشایخ بسیاری بهره گرفت که ازآن میان می توان به مسلم بن حجاج، یونس عبدالاعلی، عمربن شبّه و علی بن اشکاب اشاره کرد. 3 اسفراینی از علمای شافعی بود و به طوری که گفته می شود نخستین کسی بود که مذهب و کتاب های شافعی را در اسفراین رواج داد. 4 سهمی می نویسد ابوعوانه در سال 292 هجری در گرگان به تدریس و ترویج حدیث اشتغال داشت. 5 او دارای شاگردان و راویان فراوانی بود. در میان کسانی که از ابوعوانه روایت کرده اند، نام احمدبن علی رازی، ابوبکر اسماعیلی و یحیی بن منصور دیده می شود. 6 ابوعوانه را از ثقات شمرده و از زهد و پارسایی او یاد کرده اند. 7 برخی تاریخ درگذشت ابوعوانه را 313 هجری ذکر کرده اند؛ 8 ولی بیشتر 316 هجری را ترجیح داده اند. 9 کتاب اسفراینی المسندالصحیح است که مستخرجی بر صحیح مسلم است و در آن، احادیث وی را با اسانید خویش فراهم آورده است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ اللباب 1 / 55. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 417. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 74 / 145. 4ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 87. 5 ـ تاریخ جرجان 490. 6 ـ تاریخ الاسلام 23 / 525 ـ 526. 7 ـ الانساب 1 / 143. 8 ـ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 104. 9 ـ وفیات الاعیان 6 / 393. 10 ـ الانساب 1 / 143.

دیگر منابع: تذکره الحفاظ 3 / 779؛ معجم الصغیر 2 / 131؛ العبر 1 / 473؛ الکامل فی التاریخ 8 / 199؛ تاریخ ابن الوردی 1 / 251؛ شذرات الذهب 2 / 274؛ طبقات الشافعیه الکبری 2 / 258؛ البدایة والنهایه 11 / 159؛ النجوم الزاهره 3 / 222؛ تاریخ نیشابور 130؛ الاعلام 8 / 96؛ معجم المؤلفین 13 / 242؛ هدیه العارفین 2 / 544؛ کشف الظنون 1 / 556.

اسماعیل اسماعیلی

یعقوب ـ بغدادی

یعقوب ـ بغدادی (318 ـ 380ق)

ابوالفرج یعقوب بن یوسف بن ابراهیم، بغدادی مشهور به ابن کلس

وی در سال 318 هجری در بغداد به دنیا آمد و پس از فراگیری حساب و نوشتن به همراه پدرش از بغداد به شام مسافرت کرد و در
رمله ساکن شد. 1 او در این شهر در پایگاه وکیل (نماینده خرید) بازرگانان به کار مشغول شد؛ ولی پس از مدتی که اموال فراوانی نزدش انباشته شد، به مصر گریخت و به تجارت برای کافور اخشیدی پرداخت. ابن کلس که یهودی زیرک و کاردان بود، توانست توجه کافور را به خود جلب کند و سرپرست دیوان شام و مصر شود. 2 او سپس به طمع پست وزارت، سال 356 هجری اسلام آورد؛ ولی با اسلام آوردن او موقعیت ابن حنزابه، وزیر کافور سست شد؛ ولی با درگذشت کافور در سال 357 هجری و به قدرت رسیدن احمدبن علی بن اخشید، اوضاع دگرگون شد؛ زیرا دستگاه خلافت در پی دستگیری دیوانیان و مصادره اموال آنان برآمد. بدین سبب ابن کلس گرفتار زندان شد؛ ولی پس از چندی آزاد شد و پنهانی از مصر رهسپار مغرب شد. او در بین راه به لشکر و سپاه المعز، خلیفه فاطمی برخورد که برای فتح مصر می آمدند. ابن کلس با آنها همراه شد و در کنار جوهر، فرمانده سپاه خلیفه فاطمی حضور یافت و تا فتح مصر در سال 358 هجری همراه سپاه بود. سپس به دربار خلافت المعز درآمد و تا سال 362 هجری در کنار خلیفه در مغرب به سر برد. او در این مدت، نظر و توجه خلیفه را به خویش جلب کرد. 3 ابن کلّس به قرائت قرآن، علم نحو و همنشینی با علما علاقه مند بود؛ بدین سبب هر شب جمعه علما را گرد خویش جمع می کرد. 4 او کتابی به نام رساله الوزیریه در فقه اسماعیلی نوشت و در سال 380 هجری در عصر خلافت العزیز در مصر از دنیا رفت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 7 / 27 ـ 35. 2 ـ تاریخ الاسلام 26 / 668 ـ 670. 3 ـ وفیات الاعیان 7 / 27 ـ 35. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 444. 5 ـ الاعلام 8 / 203.

دیگر منابع: العبر 2 / 156؛ البدایة والنهایه 11 / 308؛ المنتظم 14 / 374؛ الکامل فی التاریخ 9 / 77؛ النجوم الزاهرة 4 / 158؛ حسن المحاضره 2 / 201؛ شذرات الذهب 3 / 97؛ دول الاسلام 1 / 232؛ معجم المؤلفین 13 / 254.

رضا جعفری نوقاب

یعقوب ـ جصاص

یعقوب ـ جصاص (م. 331ق)

ابویوسف یعقوب بن عبدالرحمان بن احمدبن یعقوب جصاص بغدادی

او از افرادی چون ابوحذافه احمدبن اسماعیل سهمی،