هجری در واسط به دنیا آمد؛ 5 اما در بغداد زندگی کرد. 6 نفطویه به ادبیات عرب، لغت و حدیث آگاه بود. وی را دارای اخلاقی نیکو و حسن معاشرت، صادق در روایت، حافظ قرآن، مسند در نقل حدیث، همنشین وزرا و خلفا، آگاه بر وفیات و تاریخ و فقه مذهب داوود ظاهری توصیف کرده اند. 7 برخی او را حنبلی مذهب و برخی شیعه دانسته اند. 8 نفطویه نحو کوفی و بصری را به هم آمیخت. 9 او حافظ قرآن بود و هر بامداد پیش از آغاز درس به قرائت عاصم، قرآن می خواند. در مجالس خلفا و وزرا نیز مقامی ارجمند داشت. 10 او معتقد بود بیشتر احادیث مربوط به فضایل صحابه، برای تقرب به بنی امیه و در رقابت با بنی هاشم ساخته شده است. 11 اشتقاق (مشتق شدن واژگان) را در زبان عرب انکار می کرد و در این زمینه کتابی نیز نگاشت. 12 او گرچه تا پایان عمر با وسمه (نوعی گیاه که از برگ آن خضاب می سازند) خضاب می کرد، 13 گفته شده است به ظاهر خود توجه زیادی نداشت و گاه بوی بد او دیگران را می آزرد. 14 میان نفطویه و محمدبن داوود ظاهری، دوستی عمیقی وجود داشت؛ چنانکه پس از درگذشت ابن داوود، اندوه و ماتم بسیاری از خود نشان داد. 15 باابن درید نیز دشمنی داشت و در هجو یکدیگر شعر می گفتند. 16 نفطویه نحو را از سیبویه آموخت و کتاب او را نیز تدریس می کرد. ثعلب و مبرد نیز از استادان وی بودند. 17 از دیگر استادان وی می توان از اسحاق بن وهب علاف، شعیب بن ایوب صریفینی، محمدبن عبدالملک دقیقی، احمدبن عبدالجبار عطاردی، داوودبن علی و محمدبن جهم نام برد. 18 او شاگردان فراوانی نیز داشت؛ از جمله: ابوعبیداللّه مرزبانی، ابوالفرج اصفهانی، ابن حیویه، 19 ابوالقاسم ازهری، ابوالقاسم تمیمی وراق، عبداللّه بن موسی سلامی (م. 366ق)، ابوالحسن تمیمی نحوی مشهور به ابن نجار (م. 402ه)، 20 معافی بن زکریا و ابوبکربن شاذان. 21 نفطویه در سال 323هجری درگذشت و در باب الکوفه بغداد به خاک سپرده شد22 و بربهاری (م. 329ق) بزرگ حنابله بر او نماز خواند. 23 او آثار فراوانی از خود به جای گذاشت که عبارت اند از: کتاب الامثال، 24 الشهادات، الرد علی المفضل فی نقضه علی الخلیل، الرد علی من قال بخلق القرآن، 25 الاقتصادات، البارع، غریب القرآن، التاریخ، المقنع در نحو، کتاب الوزرا، الملح، المصادر، امثال القرآن، الاستثنا و (الاستیفاء فی) الشرط، 26 القوافی، الرد علی من یزعم أن العرب یشتق کلامه بعضه من
بعض، یبطل الاشتقاق، کتاب فی أن العرب تتکلم طبعا لا تعلماً، 27 قصیدة غریب اللغة که ابوعبداللّه حسین بن خالویه آن را شرح داده است، 28 اعراب القرآن، 29 اطرغش در لغت. 30

پی نوشت ها

[1] ـ انباه الرواة 1 / 217. 2 ـ معجم الادبا 1 / 114. 3 ـ وفیات الاعیان 1 / 47. 4 ـ النجوم الزاهره 250. 5 ـ الاعلام 1 / 61. 6 ـ انباه الرواة 1 / 212. 7 ـ انباه الرواة 1 / 217؛ بغیه الوعاة 1 / 428 ـ 430. 8 ـ لسان المیزان 1 / 109. 9 ـ الفهرست (الندیم) 90. 10 ـ معجم الادبا 1 / 114. 1
[1] ـ تحف العقول 195. 12 ـ انباه الرواة 1 / 217. 13 ـ انباه الرواة 1 / 217. 14 ـ لسان المیزان 1 / 110. 15 ـ بغیه الوعاة 1 / 428 ـ 430. 16 ـ معجم الادبا 1 / 114. 17 ـ معجم الادبا 1 / 114. 18 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 75. 19 ـ معجم الادبا 1 / 114. 20 ـ تهذیب المقال 1 / 41. 2
[1] ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 75. 22 ـ الفهرست (الندیم) 90. 23 ـ لسان المیزان 1 / 110. 24 ـ الامثال (زیدبن رفاعی) 298. 25 ـ انباه الرواة 1 / 214. 26 ـ معجم الادبا 1 / 114. 27 ـ الفهرست (الندیم) 90. 28 ـ کشف الظنون 2 / 1243. 29 ـ بغیه الوعاة 1 / 430. 30 ـ فهرست (ابن خیر) 372.

دیگر منابع: المختصر فی اخبار البشر 2 / 83؛ شذرات الذهب 4 / 122؛ روضات الجنات 43 ـ 44؛ مرآه الجنان 2 / 216؛ تاریخ الحکما للقفطی 508؛ المزهر 2 / 428؛ تاریخ ابن الوردی 1 / 259؛ نزهه الالباء 260؛ نشوارالمحاضرة 8 / 109؛ الکامل 8 / 313؛ تاریخ الاسلام 24 / 125؛ المنتظم 13 / 350؛ معرفة القراءالکبار 1 / 273؛ غایه النهایة فی طبقات القراء 1 / 25؛ طبقات المفسرین (داوودی) 1 / 21؛ البدایة والنهایه 11 / 183؛ الفلاکة والمفلوکون 125؛ العبر 2 / 19؛ میزان الاعتدال 1 / 64؛ الامالی (سیدمرتضی) 1 / 295؛ الذریعة 10 / 228؛ بحارالانوار 33 / 194؛ سبل الهدی والرشاد 2 / 8؛ هدیه العارفین 1 / 102؛ معجم المؤلفین 1 / 102.

معصومه اخلاقی

ابراهیم ـ نوبختی

ابراهیم ـ نوبختی (زنده در قرن 4ق)

ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت نوبختی معروف به ابن نوبخت

از خاندان معروف نوبختی بود که شماری از علما و متکلمان و منجمان امامیه از این خاندان برخاستند. 1 جد آنها نوبخت از ایرانیانی بود که با پذیرش اسلام با عنوان منجم و ندیم منصور (خلافت 136 ـ 158ق) همواره در کنار او بود. 2 ابراهیم نیز حکیم، فیلسوف و از متکلمان بنام امامیه و نویسنده کتاب الیاقوت، یکی از قدیمی ترین کتاب های کلامی موجود شیعه است. نام و نسب و عصر او به درستی روشن نیست و در کتاب های کلامی شیعه تنها از او با عنوان ابن نوبخت