اسماعیل ـ

حلبیاسماعیل ـ حلبی (م447ه)

ابوالحسن اسماعیل بن احمدبن اسماعیل حلبی.

ابوالحسن از محدثان شیعه حلب از شهرهای سوریه کنونی بود. در حلب از پدرش احمد و قاضی ابوالحسین بن محمدجعفربن ابی الزبیر و دیگران حدیث آموخت و روایت کرد. فرزندش ابوالفتح عبداللّه بن اسماعیل حلبی نیز از او روایت کرده است. ابن عدیم می گوید: ابوحامد محمدبن عبداللّه حلبی روایاتی را منسوب به علی علیه السلامنقل کرده که اسماعیل حلبی در اسناد آن روایات واقع شده است. 1 ابن ابی طی وی را از سرآمدان و دانشمندان برجسته در حدیث و فقه دانسته و ستوده بود. اثر وی کتاب الاسفار می باشد که در موضوعات گوناگون است. 2 حلبی در سال 442 یا 447 در حلب درگذشت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ بغیة الطلب فی تاریخ حلب 4 / 1614. 2 ـ لسان المیزان 1 / 392. 3 ـ بغیة الطلب فی تاریخ حلب 4 / 1614.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 2 / 259.

محمدجعفر مرادی

اسماعیل ـ سمّان

اسماعیل ـ سمّان (370 و اندی ـ 445ه)

ابوسعد اسماعیل بن علی بن حسین بن زَنجویه سمّان رازی معروف به ابن سمان و ابن زَنجویه.

محدث، حافظ، فقیه، متکلم، مفسر، ادیب، واعظ و متبحر در قرائات، انساب، رجال و حساب و فرایض (ارث) که در سال سیصد و هفتاد و اندی از هجرت1 در شهر ری متولد شد. 2 وی در طلب علم و سماع حدیث مسافرت های بسیاری به بلاد گوناگون ایران، عراق، حجاز، شام، مصر و مغرب داشت و از محضر مشایخی چون ابوالحسن احمدبن ابراهیم بن فِراس عنقسی مکی، ابوطاهربن مُخلِّص، ابومحمدبن نحّاس مصری، محمدبن علی بن سقطی، عبداللّه لرحمان بن محمدبن احمدبن فضاله3 و عبداللّه لرحمان بن ابی نصر تمیمی استفاده کرد. 4 اسماعیل سمّان همچنین از ابوزکریا احمدبن محمدبن احمد صوفی نیشابوری معروف به ابن صائغ (م415ه)، ابومحمد ابراهیم بن خَضِربن زکریا (م425ه)، ابوعلی حسن بن علی یمانی و برخی دیگر روایت کرده است. مشایخ او را 3600، بلکه تا حدود
چهار هزار نفر نیز گفته اند. 5 ذهبی معتقد است این شمار، مبالغه آمیز بوده و امکان ندارد. 6 ولی مسلم است وی حرص فراوانی بر سفرهای علمی و سماع حدیث از مشایخ هر شهر و دیار داشته است و در این زمینه، رافعی قزوینی از اثری از او با عنوان معجم الشیوخ یاد می کند که در این اثر 1430 تن از مشایخ خود را برشمرده است. 7 شاگردان او را نیز تا سه هزار نفر گفته اند8 که از جمله آنها ابوبکر خطیب بغدادی، عبداللّه لعزیزبن احمد کتّانی، ابوالحسن مطهربن علی علوی، 9 ابوعبداللّه طاحونی، ابومحمد عبداللّه لعزیزبن محمد نخشبی (م457ه) و ابوسعد اسماعیل بن احمد رازی بوده اند. 10 همچنین ابن سینا در مباحث فقهی همواره با او مباحثه و مناظره داشته است. 11 فقیه امامی مذهب ابومحمد عبداللّه لرحمان بن احمد خزاعی؛ معروف به مفید نیشابور نیز روایت کننده آثار و کتاب های اوست. 12 شرح حال نگاران اهل سنت عموماً وی را حنفی مذهب13 و از نظر اعتقادی معتزلی، بلکه امام معتزله دانسته14 و گویند: او بر فقه ابوحنیفه و اختلافات آن با فقه شافعی، فقه زیدیه، مذهب حسن بصری و مذهب ابوهاشم معتزلی تبحر و تسلط کامل داشت؛ 15 ولی برخی شرح حال نگاران معاصر شیعی با استناد به کتابی از سمّان با عنوان سفینة النجاة فی الائمة الهداة که در امامت نگاشته، 16 او را امامی مذهب دانسته و معتقدند علت اینکه برخی او را معتزلی دانسته اند، نزدیکی آرا و اندیشه های کلامی شیعه و معتزله در مسائلی چون نفی رؤیت، حدوث قرآن و اثبات حسن و قبح عقلی است. 17 اسماعیل سمّان ثقه، صدوق، 18 زاهد، عابد و بسیار پرهیزکار بود. هرگز ازدواج نکرد و تمام وقت خود را صرف تألیف، تدریس، نقل روایت و ارشاد مردم یا قرائت قرآن و عبادت می کرد. وی می گفت: کسی که بر علم حدیث و نوشتن آن توفیق نیافته باشد، شیرینی اسلام را درک نکرده است. او تمام کتاب های خود را وقف بر مسلمانان کرده و در نهایت بنابر مشهور در سال 445ه در شهر ری از دنیا رفت. او را در جبل طَبَرک، کنار محمدبن حسن شیبانی دفن کردند. 19 به غیر از کتاب های معجم الشیوخ و سفینة النجاة، دیگر آثار او عبارت اند از: البستان در تفسیر قرآن در ده مجلد، الرشاد در فقه، المدخل در نحو، الریاض در حدیث، کتاب الصلاة، کتاب الحج، المصباح در عبادات، النور در موعظه، 20 المسلسلات، الموافقة بین اهل البیت و الصحابه و مارواه کل