آثاری نیز از خود بر جای گذاشت که تقسیم العلوم و الزناد و الشمعه، الرشد و الهدایه از آن جمله اند. سروده های او شعر النَفْس نام دارد. زرکلی او را در گذشته حدود 420ه دانسته است. 8

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 1 / 323. 2 ـ معجم المؤلفین 2 / 290. 3 ـ فرهنگ فرق اسلامی 192 ـ 193. 4 ـ دایرة المعارف تشیع 7 / 487. 5 ـ فرهنگ فرق اسلامی 193. 6 ـ الاعلام 1 / 323. 7 ـ دایرة المعارف بزرگ الاسلامیه 9 / 218. 8 ـ الاعلام 1 / 323.

مرتضی نجفی

اسماعیل ـ جوبقی

اسماعیل ـ جوبقی (م448ه)

ابوتراب اسماعیل بن طاهربن یوسف جوبقی نسفی.

اهل نسف در ماوراءالنهر بود. از بزرگان دیار خود و بخارا و سمرقند مانند اسماعیل بن احمدبن حسن کنانی، ابوالعبّاس جعفربن محمّد مستغفری و عده ای دیگر حدیث آموخت و احادیث بسیاری را به خط خود نوشت. او مردی فاضل، و راوی حدیث به شمار می آمد. عبداللّه لعزیز نخشبی، ابومحمد حسن بن احمدبن محمد سمرقندی و دیگران از شاگردان وی بوده اند؛ ولی برخی از تذکره نویسان اهل سنت مانند شاگردش نخشبی در معجم الشیوخ خود، وی را به سرقت کتاب های دیگران و تحریف احادیث متهم کرده و نوشته اند او از علم خود بهره ای نبرده بود. 1 ابوتراب در سال 448ه درگذشت. 2 کتاب های الاعتقاب و الاستدراک علی الخلیل آثار اوست. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 2 / 109. 2 ـ معجم البلدان 2 / 178؛ لسان المیزان 1 / 412. 3 ـ انباه الراوة 4 / 103 و 1 / 144.

دیگر منابع: هدیة العارفین 210؛ ایضاح المکنون 2 / 269؛ دایرة المعارف الشیعیّة العامّه 3 / 453؛ معجم المؤلفین 2 / 274.

پژوهشکده

اسماعیل ـ حسنی

اسماعیل ـ حسنی (390 ـ 448ه)

ابوالمعالی اسماعیل بن حسن بن محمد حسنی علوی نیشابوری.

نقیب، نسّابه، فاضل، محدث و از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلامبود1 که در ماه صفر سال 390ه ظاهراً در نیشابور به دنیا آمد. 2 پدرش ابومحمد نیز فردی جلیل القدر و نقیب علویان در نیشابور
بود. 3 ابوالمعالی از همان دوران کودکی به تحصیل علم روی آورد. ابتدا نزد ابوالحسین خفّاف نیشابوری و جدش ابوالحسن به شاگردی پرداخت. پس از آن از برخی از اصحاب ابوالعباس محمدبن یعقوب اصمّ (346ه) استفاده کرد. وی از مشایخ خراسان، به ویژه از مشایخ نیشابور و در مسافرت به حج از برخی مشایخ عراق نیز بهره برد. 4 ابوالمعالی از ابوعبداللّه حاکم نیشابوری (م405ه) 5 و ابوسعد احمدبن محمدبن احمد هروی کوفی روایت کرده است. 6 او همچنین در مسافرتی که همراه برادرش ابوالقاسم زید به شهر غزنه داشت، به املای حدیث در آنجا پرداخت. 7 عبداللّه لرحمان بن احمد خزاعی (مفید نیشابوری)، 8 اسماعیل فارسی پدر نویسنده تاریخ نیشابور ابوالحسن عبداللّه لغافر فارسی و بعضی از دایی های عبداللّه لغافر از او روایت کرده اند. 9 ابوالمعالی آثاری داشته که شیخ ابوسعید محمدبن احمد خزاعی جدّ مفسر بزرگ ابوالفتوح رازی آن آثار را از او روایت می کند. 10 ابوالمعالی در نقل حدیث ثقه11 و همچنین دارای حُسنِ معاشرت، خوش اخلاق، خوش برخورد، خوش سیما، عفیف و سخاوتمند بود؛ به گونه ای که هر روز میهمانانی بر سر سفره او حضور داشتند. او پس از برادر خود ابوالقاسم مدت هشت سال منصب نقابت را در دست داشت و در نهایت، در ربیع الاول سال 448ه درگذشت. 12 آثار او عبارت اند از: انساب الطالبیه (انساب آل ابی طالب)، شجون الاحادیث، زهرة الریاض (زهرة الحکایات). 13

پی نوشت ها

[1] ـ تهذیب الانساب 116 و 117. 2 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 182. 3 ـ تهذیب الانساب 116. 4 ـ تاریخ نیشابور 182. 5 ـ الاربعون حدیثاً (منتجب الدین) 78. 6 ـ غایة المرام 3 / 249. 7 ـ تاریخ نیشابور 182. 8 ـ الاربعون حدیثاً (منتجب الدین) 78. 9 ـ تاریخ نیشابور 182. 10 ـ فهرست منتجب الدین 11. 1
[1] ـ فهرست منتجب الدین 10. 12ـ تاریخ نیشابور 182. 13ـ فهرست منتجب الدین 10.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 30 / 171 و 172؛ لباب الانساب 2 / 604؛ الشجرة المبارکه 43؛ عمدة الطالب 94؛ جامع الرواة 1 / 95؛ طرائف المقال 1 / 138؛ منتهی المقال 2 / 55؛ الجامع فی الرجال 1 / 249؛ معجم رجال الحدیث 3 / 130؛ ریاض العلماء 1 / 83؛ ریحانة الادب 7 / 268؛ بحار الانوار 102 / 206؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 31؛ امل الآمل 2 / 33؛ اعیان الشیعه 1 / 156 و 193 و 3 / 318؛ الذریعه 2 / 376، 12 / 74 و 13 / 42؛ مرآة الکتب 348 و 349؛ معجم المؤلفین 2 / 264 و 265.

سیدمحمدحسین میرعبداللّه للهی