ازآنجاکه به اعتراف تمامی سیره نویسان، او در مجادله و قدرت اقناع همتایی نداشت، توانست با سخنان خود موجی از هیجان عمومی را علیه نواصب به راه اندازد و در نتیجه والی به طرفداری از نواصب برخاسته و او را از شهر آمل تبعید نمود که این رفتار خشم شیعیان را برانگیخت و به شورش و جنگ میان شیعیان و نواصب انجامید. 5 گرچه تاریخ دقیق وفات بستی دانسته نیست، بسیاری آن را در حدود 420ه نوشته اند. 6 وی دارای آثار و تألیفاتی نیز بوده که عبارت اند از: الدرجات، المراتب، 7 ابن طاوس آن را فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام و مراتب امیرالمؤمنین علیه السلام نام نهاده، 8 الموجز، الاکفار (الاسفار)، التفسیر، 9 کشف اسرار الباطنیّه10 و الامامه. 11

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات المعتزله 117. 2 ـ المراتب (مقدمه) 11. 3 ـ باب ذکر المعتزله و طبقاتهم 69. 4 ـ طبقات المعتزله 117. 5 ـ المراتب 13. 6 ـ اهل البیت فی المکتبة العربیه 460. 7 ـ معالم العلماء 138 و 141. 8 ـ الیقین 314. 9 ـ معجم المؤلفین 2 / 279. 10 ـ تاریخ التراث العربی 1 / 4 / 85. 1
[1] ـ المراتب 14.

دیگر منابع: المناقب 2 / 390؛ الذریعه 6 / 309؛ مستدرکات علم رجال الحدیث 8 / 436.

اسماعیل اسماعیلی

اسماعیل بن عبداللّه لغافر

اسماعیل بن عبداللّه لغافر (م449ه)

او از علمای اهل سنت و راوی کتاب صحیح مسلم بوده است. کتاب غریب الحدیث از آثار وی می باشد. 1 او در سال 445ه2 یا 4493 زندگی را بدرود گفت.

پی نوشت ها

[1] ـ کشف الظنون 2 / 1205. 2 ـ لغت نامه دهخدا 2 / 2126. 3 ـ معجم المؤلفین 2 / 276.

سیدمحمد علوی

اسماعیل ـ بیهقی

اسماعیل ـ بیهقی (328 ـ 402ه)

ابوالقاسم اسماعیل بن حسن بن علی بیهقی غازی بخاری.

او در سال 328ه در مرو دیده به جهان گشود1 و تحصیلات خویش را در بغداد گذراند. از استادانی چون محمدبن احمدبن خنب بخاری و بکربن محمدبن حمدان مروزی بهره علمی برد. او از فقهای بنام حنفیه و از محدثان برجسته بغداد2 و جامع فنون آداب3 و از
پیشوایان عصر خویش در فروع فقه و اصول بود. 4 افرادی چون عبداللّه لعزیزبن علی ازجی و قاضی ابوجعفر محمدبن احمد سمنانی از جمله شاگردان او بودند. 5 او چندین بار پس از انجام اعمال حج به بغداد رفت و در آنجا به نقل حدیث پرداخت. 6 آثار او عبارت اند از: نقض الاصطلام، کفایة الفقهاء، الخلاف، الشامل در دو مجلد که مسائل فقهی را در آن جمع آوری نمود، 7 سبط الثریا در غریب الحدیث و کتاب اللغه. 8 بیهقی در سال 402ه درگذشت. 9

پی نوشت ها

[1] ـ هدیة العارفین 1 / 209. 2 ـ تاریخ بغداد 6 / 310. 3 ـ معجم الادباء 6 / 140. 4 ـ الجواهر المضیه 1 / 398 و 400. 5 ـ المنتخب من السیاق 169. 6 ـ تاریخ بغداد 6 / 310. 7 ـ معجم الادباء 6 / 140؛ هدیة العارفین 1 / 209. 8 ـ بغیة الوعاة 1 / 445. 9 ـ تاریخ بغداد 6 / 310.

دیگر منابع: المنتظم 15 / 85؛ تاریخ الاسلام 28 / 75؛ الاعلام 1 / 312؛ کشف الظنون 4 / 675؛ الوافی بالوفیات 9 / 106؛ معجم المؤلفین 2 / 264.

عبداللّه لعلی باقری

اسماعیل ـ تمیمی

اسماعیل ـ تمیمی (متوفای حدود 420ه)

ابوابراهیم اسماعیل بن محمدبن حامد تمیمی.

او ابتدا از مبلّغان مذهب اسماعیلیه بود، 1 سپس به همراه گروهی دیگر و با انشعاب از مذهب اسماعیلی، فرقه دروزی را بنیان گذاشت. وی از درباریان حاکم بامرا، ششمین خلیفه فاطمی در مصر بود و مردم را به سوی او می خواند. 2 الحاکم را بعد از پیامبران و امامان، دارای مقام والا، صورت انسانی و ناسوتی خداوند می پنداشت و همچون دیگر دروزیان موحد، اطاعت از حاکم را واجب می دانست. 3 اسماعیل تمیمی از ارکان پنج گانه این فرقه و به اعتقاد دروزیان از مقدسات بود که نفس کلی در او تجسم یافته است. دروزیان معتقدند او وزیر دوم و حواری عالی رتبه حاکم است. 4 به اعتقاد دروزیان او دانش را از امام اعظم و عقل کلی حمزه بن علی ـ پدرزن یا داماد او ـ فرا گرفته است. دروزیان بر این باور هستند او مانند حضرت ادریس پیامبر، جامع علم و حکمت است؛ ازهمین رو او را به زبان های عربی، عبری و رومی، ادریس زمان، اخنوخ دوران و هرمس هرمس ها دانسته اند. 5 اسماعیل بین دروزیان به نَفْس، مجتبی و وزیر دوم شهرت دارد و مشیئه، ذومعه، تالی و داعی الامام از دیگر القاب اوست. 6 اسماعیل تمیمی از کاتبان و نویسندگان این فرقه بود7 و