تَمّام ـ

صدفیتَمّام ـ صدفی (م451ه)

ابومحمد تَمّام بن عَفیف بن تمام صَدَفی اندلسی.

عالم، زاهد، مورخ اهل طلیطله اندلس بود. گفته شده از مال دنیا به کمترین ها قناعت کرده و به شیوه صوفیان لباس پشمینه می پوشید. وی همواره بین مردم حضور داشت و بیشتر عمر خود را صرف آموزش امور دینی و مذهبی آنان نموده و به وعظ و ارشاد و راهنمایی آنان مشغول بود و نیک و بد و ثواب و عقاب اعمال و رفتار آنان را یادآوری می نمود. کسانی چون عبدوس بن محمد، ابواسحاق شطیز و ابوجعفربن میمون در زمره استادان وی به شمار می آیند. 1 صدفی در ذی القعده سال 451ه وفات کرد. تاریخ القیروان تنها اثر وی می باشد. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الصله 1 / 39. 2 ـ هدیة العارفین 1 / 246.

گلشاد حیدری

تمّام ـ مُرسی

تمّام ـ مُرسی (م436ه)

ابوغالب تمّام بن غالب بن عمر مُرسی اندلسی مشهور به ابن تیّانی.

وی اهل قرطبه بود؛ 1 ولی در مُرسیه از دیگر شهرهای اندلس می زیست؛ 2 لذا برخی وی را منسوب به مُرسیه دانسته اند. 3 علم لغت را از استادانی چون پدرش غالب، ابوبکر زبیدی و عبداللّه لوارث بن سفیان فرا گرفت. 4 پس از طی مراحل و مراتب علمی، خود از دانشمندان لغت شناس5 و ادیب مشهور زمان خویش گردید6 و در این زمینه فردی مورد اعتماد و پیشگام به شمار می رفت. 7 وی برای نشر علوم خویش قرطبه را به مقصد مُرسیه ترک کرده و در آنجا کرسی تدریس برپا داشته و شاگردانی را تربیت نموده است؛ 8 ولی از شاگردان وی اطلاعی در دست نیست. ابن تیّانی از علمای مالکی مذهب بود9 و دارای کتاب های ذیل بوده است: تلقیح العین، 10 فتح العین، 11 الموعب در لغت، اخبار تمامه. 12 وی سرانجام در سال 436 در مریّه اندلس درگذشت. 13 در سال درگذشت او بسیار اختلاف است. 14

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصله 1 / 120. 2 ـ جذوة المقتبس 172. 3 ـ معجم البلدان 5 / 107. 4 ـ کتاب الصله 1 / 120. 5 ـ الاکمال 1 / 443. 6 ـ الاعلام 2 / 87. 7 ـ جذوة المقتبس 172. 8 ـ المغرب فی حلی المغرب
1 / 166. 9 ـ هدیة العارفین 1 / 246. 10 ـ معجم الادباء 7 / 136. 1
[1] ـ الذریعه 15 / 366. 12 ـ هدیة العارفین 1 / 246. 13 ـ کتاب الصله 1 / 121. 14 ـ بغیة الملتمس 25.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 29 / 424؛ العبر 2 / 272؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 584؛ الوافی بالوفیات 10 / 398؛ شذرات الذهب 3 / 256؛ نفح الطیب 3 / 172؛ المشتبه 1 / 92؛ بغیة الوعاة 1 / 478؛ روضات الجنات 2 / 161؛ انباه الرواة 1 / 259؛ الحلل السندسیه فی اخبار والآثار الاند لسیه 3 / 344.

اسماعیل اسماعیلی

ثابت ـ حلبی

ثابت ـ حلبی (م حدود 460ه)

ابوالحسن ثابت بن اسلم بن عبداللّه لوهاب حلبی.

برخی منابع، نام پدرش را احمد گفته اند1 که ظاهراً تصحیفی از اسلم است. 2 وی از فقهای بزرگ امامیه در حلب و ادیب، نحوی، قاری و از شاگردان نامدار ابوالصلاح تقی بن نجم حلبی (م447ه) بوده است3 که بعد از وی جانشین او و مصدر مراجعه مردم این شهر گشته و کرسی تدریس او را در اختیار گرفت. وی همچنین مسئولیت اداره کتابخانه بزرگ حلب را پذیرفت. وی کتابی درباره ابتدای دعوت اسماعیلیه و نقد آرا و عقاید و بیان انحرافات ایشان به رشته تحریر درآورد که بدان علت به دست داعیان اسماعیلی دستگیر شده و به المستنصر خلیفه فاطمی مصر (حکومت: 427 ـ 487ه) تحویل داده شده و به امر وی در حدود سال 460ه به دار آویخته شد. کتابخانه زیر نظر او در حلب نیز که حاوی ده هزار مجلد کتاب (وقف شده به دست سیف الدوله حمدانی ـ حکومت 333ـ 356ه و برخی دیگر) بود، به آتش کشیده شد. 4 آقابزرگ از این کتاب با عنوان ابتداء دعوة العبدیین و کشف غوارهم یاد کرده است. 5 اثر دیگر حلبی کتابی در تعلیل قرائت عاصم است و بیان این موضوع که این قرائت همان قرائت قریش از قرآن است. 6

پی نوشت ها

[1] ـ فهرست منتجب الدین 35؛ جامع الرواة 1 / 134. 2 ـ اعیان الشیعه 4 / 7. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 18 / 176؛ لسان المیزان 2 / 75. 4 ـ تاریخ الاسلام 30 / 499. 5 ـ الذریعه 1 / 60. 6 ـ تاریخ الاسلام 30 / 499.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 10 / 470؛ بغیة الوعاة 1 / 480؛ تنقیح المقال 1 / 188؛ اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء 4 / 189؛ تأسیس الشیعه 106 و 346؛ شهداء الفضیله 31؛ روضات الجنات 2 / 168؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 41؛ الشیعه و فنون