سروده است. 4 وی پس از آن به امیران شاه پسر قاورد از سلجوقیان کرمان پیوست. 5 تاریخ مرگ وی چندان روشن نیست. برخی درگذشت جعفر را در حدود 4766 و برخی در سال 526 آورده اند. 7 متأسفانه از زندگی نامه ازرقی در منابع متقدم هیچ خبری نیست و منابع معاصر هم استدلال و استنباط خود را آورده اند که چندان اعتمادی نمی توان کرد. ولی چون ازرقی پیش از 465، شاعری ورزیده و خالق آثاری بوده، بعید به نظر می رسد تا سال 526 عمر کرده باشد؛ ازاین روی وی را از شاعران قرن پنجم می شماریم.

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 13 / 19. 2 ـ ریحانة الادب 1 / 109. 3 ـ الذریعه 9 / 68؛ آقابزرگ تذکر می دهند که این حاکم با طغان شاه بن مؤید (م581) فرق دارد. 4 ـ همان 12 / 234. 5 ـ ریحانة الادب 1 / 109. 6 ـ فرهنگ بزرگان 215. 7 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 53.

دیگر منابع: جیب السیر 2 / 397؛ کشف الظنون 1 / 157؛ فرهنگ سخنوران 37؛ مجمع الفصحاء 1 / 486؛ فرهنگ شاعران زبان پارسی 40؛ لغت نامه دهخدا 2 / 1672؛ فرهنگ معین 5 / 129.

محمد غفوری

جعفر ـ دوریستی

جعفر ـ دوریستی (380 ـ زنده در 474ه)

ابوعبداللّه جعفربن محمدبن احمد دوریستی عبسی.

دوریستی از نسل بنی عبس قبیله حذیفه بن یمان است. 1 ابوعبداللّه در سال 380ه در روستای دَرَشْت (طَرَشت کنونی2 واقع در دو فرسخی شهر ری زاده شد3 و شهرت او به دوریستی ازاین رو است. او که به خانواده ای فاضل و دانشور تعلق داشت و پدرش نیز از دانشمندان شناخته شده بود، از اوان زندگی و در محضر پدر با دانش آشنا شد و به کسب آن روی آورد. در سال 401 به بغداد رفت و نزد شیخ مفید (م413ه) به تحصیل پرداخت؛ 4 همچنین از سید مرتضی (م436ه) و سید رضی (م406ه) بهره گرفت. 5 از خود او نقل است که در آغاز مهاجرت به بغداد نزد فردی به نام ابوعبداللّه محدث حدیث می آموخته، ولی به دلیل ناصبی بودن او درس وی را ترک می گوید6 و قاعدتاً به محضر بزرگان شیعه شرفیاب می شود. دوریستی پس از سال ها تحصیل، تدریس، تحقیق و تصنیف به درجه عالی از علوم و فنون رسید و در فقه، حدیث و کلام از عالمان بزرگ شیعه به شمار آمد. عظمت علمی و شهرت او به گونه ای بود که گویند
خواجه نظام الملک وزیر ملک شاه سلجوقی را هفته ای یک بار از ری به درشت می کشاند تا از دانش او بهره گیرد. حسن نوه شیخ جعفر هم با خواجه نظام الملک الفت و معاشرت داشت و خواجه را مدح گفته است. 7 شیخ طبرسی، 8 زیدبن محمد بیهقی، 9 ابوالبرکات محمدبن اسماعیل مشهدی، 10 محمدبن مرزبان و حسین مؤدب قمی در شمار شاگردان اویند11 و علی بن عبداللّه زیادی در اواخر ذیحجّه سال 474ه از ابوعبداللّه اجازه روایت گرفته است. 12 دوریستی که از عالمان موثق و مورد ستایش است، علاوه بر روایات بسیار، دارای آثاری بوده که از موارد ذیل یاد شده است: الاعتقاد (الاعتقادات)، الرد علی الزیدیه، الکفایه در عبادات، عمل یوم و لیله13 و الحسنی که ابن طاووس در اقبال از آن استفاده کرده است؛ 14 همچنین مناظرات شیخ صدوق را در زمان استاد گردآورده بود که نجاشی آن را در شمار تألیفات صدوق آورده است و نیز برخی از گفته های شیخ صدوق در مجالس رکن الدوله دیلمی را به صورت رساله ای مستقل گرد آورده بود. 15 ابن حمزه طوسی هم می گوید: جعفر دوریستی یکی از معجزات امیر مؤمنان علی علیه السلامرا در سال 473 به فارسی برگردانده بوده و آن را به خط خود ابوعبداللّه دیده است و ابن حمزه مجدداً آن را در سال 560 در کاشان به عربی ترجمه می کند. 16 سال درگذشت دوریستی روشن نیست؛ ولی برخی عمر او را تا 120 سال احتمال داده اند. 17 وی در همان زادگاه خود درگذشته و مزارش هم اکنون موجود است.

پی نوشت ها

[1] ـ اعیان الشیعه 4 / 151. 2 ـ به گفته جابلقی به دوریست در زمان او « درخت » گفته می شد؛ طرائف المقال 2 / 174. 3 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 261. 4 ـ الثاقب فی المناقب 236. 5 ـ رسالة فی العداله 255. 6 ـ الثاقب فی المناقب 237. 7 ـ فهرست منتجب الدین، تعلیقات محدث ارموی 189. 8 ـ اعلام الوری باعلام الهدی 1 / 18. 9 ـ معالم العلماء 19. 10 ـ المزار 9. 1
[1] ـ خاتمة المستدرک 3 / 86. 12 ـ اعیان الشیعه 4 / 151. 13 ـ فهرست منتجب الدین 37. 14 ـ اقبال الاعمال 3 / 191. 15 ـ الهدایه 139 و 141 (مقدمه). 16 ـ الوسیله (ابن حمزه) 18. 17 ـ اعیان الشیعه، همان؛ تنقیح المقال 1 / 224.

دیگر منابع: لسان المیزان 2 / 127؛ رجال طوسی 459؛ روضات الجنات 2 / 174؛ رجال ابن داود 65؛ نقد الرجال 1 / 358؛ جامع الرواة 1 / 158؛ منتهی المقال 2 / 270؛ معجم رجال الحدیث 5 / 73؛ الذریعه 25 / 304؛ معجم المؤلفین 3 / 144؛ الکنی و الالقاب 2 / 408.

محمد غفوری