37، 41 و 88؛ توضیح المشتبه 3 / 56؛ کشف الظنون 2 / 1777؛ هدیة العارفین 1 / 259؛ معجم المؤلفین 3 / 172؛ معجم الأنساب و الأسرات الحاکمه فی التاریخ الاسلامی 181.

سیدمحمدحسین میرعبداللّه للهی

حاتم ـ داعی سرمین

حاتم ـ داعی سرمین (449 ـ 498ه)

ابوالمعالی حاتم بن محمودبن زهره داعی سرمین.

وی در سال 449ه در سرزمین نزدیک حلب متولد شد. او تحصیلات مذهبی خود را در مدارس اسماعیلیه حلب فرا گرفت؛ سپس برای تکمیل تحصیلات خود به مصر سفر نمود و در دارالحکمه مشغول شد. او در قاهره با حسن بن صباح حمیری از بزرگان اسماعیلیه آشنا شد و بین این دو دوستی برقرار گردید و در هنگام مراجعت ابن صباح به شهر خود، ابوالمعالی او را تا حلب همراهی نمود و سپس برای تدریس و دعوت مردم به مذهب اسماعیلی در حلب مستقر گردید. ابوالمعالی رییس مدارس اسماعیلیه در حلب بود و به تدریس و تألیف و تصنیف مشغول بود. او در یکی از روزها در سال 498ه درحالی که به منزل برمی گشت به قتل رسید. در پی کشته شدن او فرقه اسماعیلیه انقلابی برپا کرده و قاضی القضات حلب و برخی دیگر از بزرگان آنجا را کشتند. رضوان بن فتش، حاکم حلب، از نفوذ خود در این فرقه استفاده کرد و آنها را آرام نمود؛ سپس تحقیقات فوری و دقیقی در ارتباط با قتل ابوالمعالی انجام گرفت و مسببان و طرفداران این جریان را دستگیر کرده و اعدام نمود. ابوالمعالی تألیفات بسیاری از خود برجای گذاشت که بیشتر آنها در فقه، فلسفه، علم فلک و نجوم بود؛ ولی بیشتر آنها در خلال جنگ هایی که در قرن پنجم هجری در حلب واقع شد، مفقود گردید، مگر بعض احکام و اقوال او که در بعضی از کتاب های خطی فرقه اسماعیلیه سوریه باقی مانده است. او دارای اشعاری نیکو نیز بود. رساله ای به نام الاصول و الاحکام که رساله ای فلسفی است نیز به او منسوب است. 1

پی نوشت ها

[1] ـ اعلام الاسماعیلیه 201.

دیگر منابع: الذریعه 20 / 84.

محمود هیئتی

حاجب ـ

ابولیثحاجب ـ ابولیث (حیات قرن 5)

ابولیث حاجب بن لیث بن سراج.

آقابزرگ محل سکونت او را با قید شاید، عُکْبَرای بغداد می داند. 1 او متکلم، فقیه بزرگوار و معاصر با سید مرتضی (م436ه) بود. وی با سید مرتضی نامه هایی به صورت سؤال برای شیخ مفید (م413ه) می فرستادند. 2 در آن نامه ها از مسائل کلامی که از آیات متشابه و احادیث استخراج می کردند، جویا می شدند. پرسش های ابولیث 51 سؤال بوده که الاسئلة العکبریه نامیده شده و پاسخ های شیخ مفید المسائل العکبریه نام دارد. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 2 / 90. 2 ـ اعیان الشیعه 4 / 300. 3 ـ الذریعه 2 / 90.

دیگر منابع: ریاض العلماء 1 / 120.

احسان آذرکمند

حاکم جشمی محسن ـ جشمی

حاکم حسکانی عبیداللّه لله ـ حسکانی

حامدبن سمجون حامدبن سمجون

حامدبن سمجون (قرن پنجم هجری)

ابوبکر حامدبن سمجون بن اسحاق.

او اهل قرطبه بود. 1 دوران کودکی و نوجوانی اش را در همانجا گذراند و از محضر استادان عصر خود به خوبی بهره برد. 2 ابن سمجون ادیبی صاحب نظر در علم بلاغت، 3 متبحر در علم طب و از داروشناسان برجسته عصر خویش به شمار می رفت. او در زمان المنصور محمدبن ابی عامر (م 392ه) می زیست و به تشویق و حمایت وی در حدود سال 390ه که بیش از 35 سال داشت، کتابی به نام الجامع فی الادویة المفرده تألیف نمود4 و در آن کتاب داروهای بسیط را به ترتیب الفبای قدیم سامی، به همان ترتیب ادریسی آورد و در هر ماده توصیف یک گیاه و خواص دارویی آن را ذکر کرد و عین نوشته مؤلفانی را که از آنها استفاده کرده از جمله دیسقوریدس، جالینوس و ابوحنیفه دینوری را آورده است. 5 او آثار دیگری به نام الاقراباذین6 و کتابی در علم بدیع دارد. 7 تاریخ مرگ او در دست نیست؛ ولی چون در اواخر قرن چهارم میانسال بوده، طبیعتاً باید در قرن پنجم مرده باشد.