حسن ـ

سامریحسن ـ سامری (م408ه)

ابومحمد حسن بن محمدبن یحیی بن فحّام سامری مشهور به ابن فحام.

وی اهل سامرا بود. 1 از اسماعیل بن محمد صفّار، ابوالحسن محمدبن احمد عیسی و دیگران حدیث شنید و قرآن را نزد ابوبکر محمدبن حسن نقاش آموخت. ابوالعباس احمدبن علی نجاشی کوفی (م450ه)، 2 ابوجعفر محمدبن حسن طوسی (م460ه)، ابوسعد سمان رازی از شاگردان او می باشند. 3 رجال نویسان شیعه و سنی او را فقیه، محدثی ثقه و آشنا به علم قرائت معرفی کرده و بعضی مذهبش را شیعه و عده ای مذهبش را شافعی دانسته اند. 4 آثار او عبارت اند از: انکار غَسل الرجلین فی الوضوء5 و الآیات النازلة فی اهل البیت علیهم السلام. هرچند برخی کتاب اخیر را در زمره تألیفات ابن فحام آورده اند، ذهبی این را نفی می کند. در تاریخ وفات وی اختلافی است ذهبی آن را در سال 3406 و سمعانی در 408ه می داند که در سامرا از دنیا رفت. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 4 / 348. 2 ـ رجال نجاشی 2 / 150. 3 ـ تاریخ بغداد 7 / 424. 4 ـ تاریخ اسلام 28 / 173. 5 ـ لسان المیزان 2 / 251. 6 ـ غایة النهایة فی طبقات القراء 1 / 232. 7 ـ الانساب 4 / 348.

دیگر منابع: المنتظم 15 / 126؛ بحار الأنوار 104 / 136؛ ریاض العلماء 1 / 327؛ اعیان الشیعه 5 / 281؛ معجم المؤلفین 3 / 292.

احسان آذرکمند

حسن ـ سمرقندی

حسن ـ سمرقندی (409 ـ 491ه)

ابومحمد حسن بن احمد بن محمدبن قاسم کوخمیثنی سمرقندی.

در سال 409ه در محله کوخمیثن سمرقند به دنیا آمد1 و پس از رشد و نمو و تحصیل حدیث نزد محدثان سمرقند، برای بهره گیری از دانشمندان مناطق دیگر عزم سفر کرد و در نیشابور رحل اقامت افکند. مدت ها بعد به زادگاه خود رفت؛ اما ماندگار نشد و دوباره به نیشابور بازگشت. 2 ابومحمد از استادان بسیاری در سمرقند، بخارا، بلخ و نیشابور بهره علمی برد. 3 ابوعبداللّه لرحمن سلمی، ابوحفص بن مسرور ابوعثمان صابونی، ابوسعد کنجرودی و منصور کاغذی از آن جمله اند. 4 ولی بیشتر روایات و احادیث خویش را از جعفربن محمد مستغفری که از همنشینان وی نیز بود فرا گرفت. اشخاصی چون اسماعیل بن محمد تیمی، وجیه شحامی، محمدبن جامع خیاط الصوف
و جنید قاینی از او روایت کرده اند. 5 رجالیون اهل سنت، سمرقندی را حافظ و موثق خوانده اند. 6 کتاب بحر الاسانید فی صحاح المسانید اثر او می باشد که گفته شده شامل صدهزار حدیث و هشتصد جزء بوده است. 7 وی در سال 491ه در نیشابور درگذشت. 8

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 205. 2 ـ المنتخب من السیاق 282. 3 ـ تاریخ الاسلام 34 / 91. 4 ـ المنتخب من السیاق 282. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 206. 6 ـ شذرات الذهب 3 / 395. 7 ـ القند فی ذکر علماء سمرقند 703. 8 ـ المنتخب من السیاق 282.

دیگر منابع: تذکرة الحفّاظ 4 / 1230؛ المعین فی طبقات المحدثین 147؛ الاعلام 2 / 180؛ هدیة العارفین 1 / 278؛ معجم المؤلفین 3 / 203.

محمد غفوری

حسن ـ سِنجی

حسن ـ سِنجی (م430ه)

ابوعلی حسن بن محمدبن شعیب سِنْجی مروزی.

از زمان و محل ولادت وی اطلاعی در دست نیست. وی منسوب به سِنْج از روستاهای بزرگ مرو است. 1 در نام خود و پدرش اختلاف است. ابوعلی، شافعی مذهب و فقیه مرو در عصر خویش بود. 2 فقه را از استادان بزرگی چون ابوحامد اسفراینی (شیخ عراقیین) و ابوبکر قفّال (شیخ خراسانیین) فرا گرفت3 و حدیث را از کسانی چون محمدبن حسین علوی و محمدبن عبداللّه حافظ آموخته و روایت کرده است. گویند: ابوعلی سنجی اولین کسی است که دو طریق فقهی عراق و خراسان را که ابوحامد اسفراینی و ابوبکر قفّال از رؤسای آن بودند، با هم جمع کرده است. 4 وی دارای تألیفاتی بوده که عبارت اند از: المجموع، 5 شرح الفروع که شرح بر فروع ابوبکربن حدّاد مصری است، 6 شرحی بر کتاب التلخیص ابوالعباس بن قاص، 7 شرحی بر المختصر مزنی و المذهب الکبیر. 8 وی سرانجام در سال 430ه9 در مرو درگذشت. 10

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 3 / 264. 2 ـ وفیات الاعیان 2 / 135. 3 ـ تهذیب الاسماء و اللغات 2 / 261. 4 ـ الانساب 3 / 318. 5 ـ وفیات الاعیان 2 / 135. 6 ـ تاریخ الاسلام 29 / 366. 7 ـ البدایة و النهایه 12 / 57. 8 ـ هدیة العارفین 1 / 309. 9 ـ الانساب 3 / 318 10 ـ تاریخ الاسلام 29 / 366.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 12 / 378؛ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 344؛ مرآة