دیگر منابع: تاریخ الاسلام 34 / 276؛ بغیة الوعاة 1 / 515؛ الاعلام 2 / 202؛ معجم المؤلفین 3 / 262.

اسماعیل اسماعیلی

حسن ـ طوسی

حسن ـ طوسی (408 ـ 485ه)

ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق بن عباس طوسی ملقب به نظام الملک و قوام الدین و معروف به خواجه بزرگ.

در سال 4081 یا 409 در توس زاده شد و دهقان زاده ای تهیدست بود. نخست به فراگیری فقه و حدیث پرداخت. 2 گفته شده است وی شافعی مذهب و اشعری مسلک بود. 3 از افرادی چون ابومسلم نحوی ادیب و ابومنصور صقلی روایت کرده است. 4 نظام الملک به شهرهای گوناگونی چون قهستان، 5 مرو، نیشابور، ری، اصفهان و بغداد مسافرت کرده و به نقل و املای حدیث پرداخته است. گویند: مجلس او مجمع فقها و بزرگان بود و بیشتر اوقات خویش را با ایشان می گذرانید. 6 شاگردانی چون ابوالفضل اللّه رموی و ابوالقاسم عکبری از وی روایت کرده اند. 7 گذشته از مقام علمی نظام الملک، بُعد سیاسی و اجتماعی زندگی وی دارای اهمیت فراوانی است. وی مدت سی سال از وزیران مورد اعتماد و قدرتمند آلب ارسلان (ده سال) و پسرش ملک شاه سلجوقی (بیست سال) و در امور حکومت صاحب آرای دقیق و مقبول بود. 8 وی فردی خیّر و عالی همت و در امور عام المنفعه از قبیل پل سازی، مدرسه سازی، ایجاد کاروانسراها و غیره بسیار پرتلاش بوده که آنها را به اتمام رسانده، وقف می کرد. 9 نظام الملک علاوه بر ذوق شعری و اشعاری که از او به یادگار مانده10 دارای کتاب های سیرالملوک11 و الامالی بوده است. 12 وی سرانجام در سال 485 بر اثر بدگویی و بدخواهی برخی، درحالی که به همراه ملک شاه از اصفهان عازم عراق بود، در روستایی نزدیک نهاوند به وسیله شخصی ناشناس به ضرب چاقو مجروح و کشته شد13 و در اصفهان دفن گردید. 14

پی نوشت ها

[1] ـ التدوین فی اخبار قزوین 2 / 422. 2 ـ المنتظم 16 / 302. 3 ـ البدایة و النهایه 12 / 140. 4 ـ المنتخب من السیاق 283؛ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 318. 5 ـ الاکمال 1 / 268. 6 ـ المنتظم 16 / 303. 7 ـ بغیة الطلب 5 / 2479. 8 ـ الکامل فی التاریخ 10 / 207. 9 ـ الانباء فی تاریخ الخلفاء
165. 10 ـ تاریخ الاسلام 33 / 147. 1
[1] ـ آثار البلاد و اخبار العباد 481. 12 ـ الاعلام 2 / 202. 13 ـ وفیات الاعیان 2 / 128. 14 ـ المنتخب من السیاق 283.

دیگر منابع: رحلة ابن جبیر 205؛ النجوم الزاهره 5 / 136؛ دول الاسلام 247؛ تاریخ دولت آل سلجوق در آناطولی 51 تا 56؛ الوافی بالوفیات 12 / 123؛ الانساب 3 / 21؛ تاریخ مختصر الدول 193؛ اعیان الشیعه 5 / 165؛ العبر 2 / 349؛ سیر اعلام النبلاء 19 / 96؛ طبقات الشافعیة الکبری 3 / 393؛ مرآة الجنان 3 / 103؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 6؛ زبدة التواریخ 138.

اسماعیل اسماعیلی

حسن ـ عثمانی

حسن ـ عثمانی (حیات قرن 5ه)

ابوعلی حسن بن احمد عثمانی.

خواجه ابوعلی از شاگردان و مریدان عبداللّه لکریم بن هوازن قشیری به شمار می آمد. 1 ترجمه فارسی رساله قشیریه از اوست. 2 تاریخ وفات وی به دست نیامد؛ ولی با توجه به اینکه او از شاگردان عبداللّه لکریم بن هوازن متوفای سال 465ه بوده است، می توان حیات وی را در قرن پنجم احراز کرد.

پی نوشت ها

1ـ رسالة قشیریه 1. 2ـ فهرست نسخه های خطی فارسی 2 / 1083 و 1084.

سیدمحمد علوی

حسن ـ عسقلانی

حسن ـ عسقلانی (م 482ه)

ابوعلی حسن بن محمدبن عبداللّه لصمدبن ابی شخبا عسقلانی مُجید.

وی معروف به شیخ مُجید و اصلش عسقلانی1 از نواحی نزدیک فلسطین می باشد. 2 رجال نویسان اهل سنت او را شاعر، فصیح، دارای بلاغت در کلام و ادیب دانسته و گفته اند شعرهای او از نثر بالایی برخوردار بوده است. 3 قاضی فاضل عبداللّه لرحیم بن بیستانی با او در زمینه های گوناگون مشورت و از او کمک می گرفت. گفته شده او در دیوان رسایل مستنصر حاکم مصر کار می کرد و دلیل آن جواب هایی است که وی برای بساسیری از مخالفان مستنصر نوشته است. البته بیشتر نوشته های او درباره اخوانیات، گروهی که در مصر بودند، می باشد. 4 بعضی هم احتمال تشیع او را مطرح کرده اند. 5 مجید در سال 482ه در زندان خزانه بَنُود قاهره به قتل رسید. 6 آثار او عبارت اند از: دیوان شعر، خطب و رسائل. 7