که فردوسی به نشانه اعتراض آن را میان دیگران تقسیم کرده و در غزنین پنهان شد؛ سپس به هرات گریخت و از آنجا به توس رفت. 11 به گفته مستوفی مدتی نیز در بغداد نزد القادر با خلیفه عباسی بوده است که خلیفه از او حمایت نموده و در مقابل خواست محمود مبنی بر فرستادن فردوسی به غزنین مقاومت کرد؛ 12 ولی در منابع دیگر مطلبی در این مورد نیامده است. بنابر نسخه ای از شاهنامه، او این کتاب را در سال 389ه به اتمام رساند و به سبب مهربانی های احمدبن محمد لنجانی، خان لنجان، در حوالی اصفهان به او تقدیم کرد. نولدکه با توجه به این مطلب معتقد است قسمت عمده روایاتی که بیان می کنند فردوسی شاهنامه را برای سلطان محمود غزنوی ساخته، بی اعتبار می شود. 13 برخی عقیده دارند فردوسی یک بار شاهنامه را در 384ه به اتمام رساند و بار دوم در حدود سال 400ه که خواست آن را به محمود تقدیم کند، تکمیل نمود. 14 گرچه محمود بعدها از کار خود پشیمان شد و شصت هزار دینار برای او به توس فرستاد؛ اما این پول زمانی به توس رسید که او درگذشته بود. به گفته عروضی، فقیه طابران به علت شیعه بودن فردوسی اجازه نداد او را در گورستان مسلمانان به خاک بسپارند؛ ازاین روی وی را در یکی از باغ هایش دفن کردند. 15 به جز اثر گران سنگ شاهنامه، گفته شده است که یوسف و زلیخا را در سال 384ه در بغداد و به خواهش موفق، خلیفه عباسی سرود. 16 کتاب های عین التوحید و خمسه نیز اثر اوست. 17

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ ادبیات در ایران (صفا) 1 / 461؛ سرگذشت فردوسی (نولدکه) 11. 2 ـ چهار مقاله عروضی 75. 3 ـ تذکرة الشعرا (سمرقندی) 91. 4 ـ چهار مقاله عروضی 75. 5 ـ سرگذشت فردوسی (نولدکه) 30. 6 ـ اعیان الشیعه 2 / 406. 7 ـ شرح حال فردوسی (برتلس) 2
[1] ـ 22. 8 ـ چهار مقاله عروضی 75. 9 ـ لباب الالباب 25. 10 ـ سرگذشت فردوسی (نولدکه) 12. 1
[1] ـ چهار مقاله عروضی 78؛ تذکرة الشعرا (سمرقندی) 95. 12 ـ تاریخ گزیده 351. 13 ـ سرگذشت فردوسی (نولدکه) 15. 14 ـ تاریخ ادبیات در ایران (ذبیح ا صفا) 471. 15 ـ چهار مقاله عروضی 82 ـ 83. 16 ـ زندگی و آثار فردوسی (تقی زاده) 53. 17 ـ الذریعه 7 / 261 و 15 / 368.

دیگر منابع: بهارستان جامی 94؛ آتشکده 89؛ هفت اقلیم 2 / 714؛ منشأ الانشاء 246؛ ریاض العارفین 376؛ تاریخ سیستان 8 ـ 7؛ تاریخ گزیده 743؛ ریحانة الادب 4 / 318؛ مجالس المؤمنین 2 / 585؛ مطلع الشمس 271؛ الکنی و الالقاب
3 / 20؛ نزهة المجالس 60 و 100؛ کشف الظنون 2 / 1025 ـ 1026؛ سخن و سخنوران 45؛ فرهنگ بزرگان 627؛ هدیة العارفین 1 / 274.

معصومه اخلاقی

حسن ـ قُبَّشی

حسن ـ قُبَّشی (348 ـ پس از 430ه)

ابوبکر حسن بن محمدبن مفرج قُبَّشی معافری قرطبی.

وی اهل قرطبه بود و در سال 348ه به دنیا آمد. با ابوعمر احمدبن عبداللّه لملک و ابومحمد اصیلی مصاحبت داشت. او نزد اصیلی و نیز راویانی مانند ابوجعفربن عون، ابوعبداللّه بن مفرج و قاضی عبداللّه لرحمن بن فطیس به فراگیری علم پرداخت. ابوبکر فردی ادیب، محدث و تاریخدان بود و به حدیث و تاریخ توجه خاصی داشت. در کتابی تحت عنوان الاحتفال فی تاریخ اعلام الرجال شمار بسیاری از خلفا، قضات و فقها را جمع آوری کرد. وی این کتاب را در محرم سال 417ه در شهر مرسیه اندلس آغاز کرد و در محرم سال 420ه به اتمام رسانید. ابن بشکوال تاریخ وفات قبشی را پس از سال 430ه1 و ذهبی آن را پس از 435 ذکر کرده است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصله 1 / 136 و 137. 2 ـ تاریخ الاسلام 29 / 501.

دیگر منابع: کشف الظنون 3 / 31؛ هدیة العارفین 1 / 275؛ معجم المؤلفین 3 / 290؛ ترتیب المدارک 2 / 407، 408 و 421؛ الاعلام 2 / 213.

محمود هیئتی

حسن ـ قمی

حسن ـ قمی (م 406ه)

ابوعلی حسن بن محمدبن حسن قمی شیبانی.

درباره تاریخ ولادت و محل رشد و نمو وی اطلاع چندانی در منابع ذکر نشده، ولی علمای رجال او را یکی از علما و بزرگان قم دانسته اند. او از حسین بن علی بن بابویه قمی برادر شیخ صدوق و از خود شیخ صدوق (م381ه) روایت کرده است. 1 علامه مجلسی می گوید احادیثی را که شیخ حسن قمی در کتابش آورده همگی معتبر و صحیح است. 2 تاریخ قم اثر ابوعلی می باشد که آن را در سال 378ه برای وزیر آل بویه، صاحب بن عباد تألیف نمود. این کتاب را در بیست باب نوشته، ولی مهم ترین کارش در این اثر پرداختن او به خراج قم می باشد که در آن از برادرش ابوالقاسم علی بن محمدحسن کاتب بهره