گرفته است. اصل این کتاب به زبان عربی بوده، ولی آنچه امروزه بر جای مانده ترجمه فارسی آن است. 3 در بعضی منابع متأخر، وفات او در سال 406ه آمده است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ ریاض العلماء 1 / 340. 2 ـ تاریخ قم (ناصر الشریعه) 186. 3 ـ الذریعه 3 / 278. 4 ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 3 / 29.

دیگر منابع: طبقات اعلام الشیعه 1 / 99؛ الجامع فی الرجال 1 / 547؛ لغت نامه دهخدا 6 / 7907؛ دایرة المعارف شیعیة العامه 8 / 151؛ مستدرکات علم رجال الحدیث 3 / 38؛ اعیان الشیعه 5 / 246.

پژوهشکده

حسن ـ قیروانی

حسن ـ قیروانی (390 ـ 463ه)

ابوعلی حسن بن رشیق قیروانی مشهور به ابن رشیق.

پدرش مملوک رومی و از موالی أَزد به شمار می رفت. ابوعلی سال 390ه در مهدیه به دنیا آمد و پس از مدت کوتاهی که در آنجا به تحصیل پرداخته بود، در سال 406ه راهی حضره شد. او نزد ابوعبداللّه بن جعفر قزّاز و دیگران علم نحو و لغت را آموخت و در شعر، ادب، نحو و لغت سرآمد روزگارش گردید و آثار بسیار نیکویی را نیز در آن زمینه ها نوشت. بین او و ابن شرف ادیب مباحثات و مناظراتی بوده و حتی ابن رشیق تألیفاتی را در رد بر تصانیف او نوشت. 1 او از شعرای دربار المعزبا فاطمی بود و در اشعارش، خلیفه را مورد مدح و ستایش قرار می داد. ابن رشیق زمانی که قبایل عرب قیروان را مورد تاخت وتاز قرار می دادند، به همراه المعز به مهدیه گریخت، ولی خلیفه در آنجا از دنیا رفت و ابن رشیق به صقلیه (سیسیل) رفت. 2 سرانجام سال 463ه (و به نقلی ذیحجّه 456ه) در مازر قیروان از دنیا رفت. وی آثار و تألیفات متعددی بر جای گذاشت که عبارت اند از: الانموذج فی شعراء القیروان، الشذوذ فی اللغه، العمدة فی صناعة الشعر، الرسائل الفائقه، قراضة الذهب، 3 دیوان شعر، میزان العمل فی تاریخ الدول، شرح موطأ مالک، المساوی، الروضة الموشیه فی شعراء المهدیه، تاریخ قیروان، 4 قطع الانفاس، فسخ الملح و نسخ اللمح، رفع الاشکال و دفع المحال، ساجور الکلب و نجح الطلب. 5

پی نوشت ها

1ـ معجم الادباء 8 / 110. 2ـ لغت نامه دهخدا 1 / 279. 3ـ بغیة الوعاة 1 / 504؛ سیراعلام النبلاء 18 / 324. 4 ـ الاعلام 2 / 191. 5ـ هدیة العارفین 1 / 276.

دیگر منابع: وفیات الاعیان 2 / 85؛ الوافی بالوفیات 12 / 11؛ تاریخ الاسلام 31 / 119؛ انباه الرواة 1 / 298؛ ایضاح المکنون 1 / 577؛ کشف الظنون 1 / 185؛ اسماء الکتب 223؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 3 / 586.

رضا جعفری نوقاب

حسن ـ محمدی

حسن ـ محمدی (349 ـ 430ه)

ابومحمد حسن بن احمدبن قاسم محمدی علوی شریف.

وی از سادات علوی است که در سال 349ه به دنیا آمد. 1 نسب او با هشت واسطه به محمد حنفیه می رسد. وی ساکن بغداد بود2 و در زمان خود عالم و محدثی برجسته و بزرگ طایفه خویش به شمار می رفت. 3 اگرچه برخی اهل سنت، نسبت کذب و وضع حدیث به او داده4 و نجاشی نیز از ایراد و اشکال برخی از امامیه بر بعضی از احادیث و روایات منقول از او خبر داده5 و بدین علت ابن داود نام او را در قسم دوم از کتاب خویش آورده است؛ 6 ولی علامه نام او را در قسم ثقات و ممدوحان آورده7 و بسیاری از علمای رجال شیعه نیز او را محدثی ثقه و ممدوح دانسته و قدح در برخی روایات او را باعث ضعف خود او نمی دانند. 8 وی از پدرش9 و همچنین شیخ صدوق (م381ه)، 10 محمدبن احمدبن عبداللّه صفوانی، 11 محمدبن علی بن تمام کوفی، 12 ابوغالب زراری، احمدبن محمدبن عیاش جوهری (م401ه)، ابوالمفضل محمدبن عبداللّه شیبانی، احمدبن عبداللّه لعزیز عکبری، عبداللّه لغفاربن عبداللّه حسینی واسطی، حسن بن عبداللّه لرحمان بن خلاد رامهرمزی13 و برخی دیگر روایت کرده است. 14 برخی از بزرگان چون شیخ طوسی (م460ه)، 15 نجاشی (م450ه)، 16 محمدبن جریربن رستم طبری17 و ابوعبداللّه حسین بن حسن بن زید حسینی قصبی (که در سال 425ه در بغداد از او حدیث شنیده) نیز شاگرد و راوی او بوده اند. 18 افندی به اشتباه، شیخ مفید (م413ه) را نیز راوی او دانسته است. 19 ظاهرا منشأ اشتباه آن است که وی ابومحمد مذکور را با ابومحمد حسن بن محمدبن یحیی علوی معروف به ابن اخی طاهر یکی دانسته است. ابومحمد محمدی گاهی به نیابت از سید مرتضی مسئولیت نقابت علویان بغداد را بر عهده داشت20 و پسرش ابوعبداللّه محمد، نقیب علویان موصل بود. 21 پدرش نیز که از استادان شیخ مفید بود، 22 نقابت علویان بصره را بر عهده داشته است. 23 وی در نهایت در سال 430ه در 81 سالگی از دنیا رفت. 24 آثار او عبارت اند از: خصائص