مدت زیادی از عمر خود را در این شهر گذراند4 و گویا تحصیلات خود را نیز پی گرفت. ابوالجوائز که از ادیبان و دانشوران نامی شیعه و همعصر شیخ طوسی (م460ه) بوده، 5 به جز ابن کردان از ادبا و دانشمندان دیگری نیز سود برده که برخی عبارت اند از: علی بن عثمان بن حسین فارسی ملقب به صاحب الدیباج در سال 389ه در تل هوازی از نواحی بطیحه و در هفت سالگی واسطی، 6 ابوالحسن بن جنازه کاتب بصری در سال 392ه و در ده سالگی اش، 7 محمدبن احمدبن محمد مفید جرجرائی8 و ابوالحسین (ابوالحسن) بن أدین النضر نحوی؛ 9 همچنین از شاگردان، ادیب مشهور محمدبن عبداللّه بن سکره هاشمی (م385ه) شمرده شده است10 که با توجه به تاریخ ولادت واسطی و مرگ ابن سکره، درست به نظر نمی رسد؛ به همین دلیل بعضی منابع در این مورد تردید کرده اند. 11 در بعضی منابع واسطی را رییس12 و حتی وزیر خوانده اند؛ 13 ولی در منابع تاریخی گزارشی دراین باره وجود ندارد؛ گرچه با توجه به لقب ذوالکفایتین او به نظر می رسد منصب یا مناصب حکومتی همچون کتابت و غیره داشته که بدانها اشاره نشده است. شماری از دانشمندان شاگرد و راوی او بوده اند؛ از جمله ابوبکر محمدبن عبداللّه لباقی، 14 ابوالعزبن کاوش، ابوزکریا یحیی بن علی خطیب تبریزی، 15 ابومحمد حمدانی16 و ابوعبداللّه حسین بن محمد بغدادی. 17 ابوالجوائز واسطی دارای اشعاری زیبا در مدح، توصیف، غزل و غیره بوده18 که بعضی ابیات آن در منابع ادبی نقل شده است. 19 باخرزی (م467ه) نیز او و اشعارش را ستوده و می گوید: واسطی را درحالی که فردی سالخورده بود نزد عمیدالملک کندری (م456ه) وزیر طغرل، در بغداد و در حال خواندن قصیده جیمیه ای که در نهایت زیبایی بود، دیده است. 20 باخرزی همچنین نوشته ای در اعتقادات دینی با خط خود واسطی که باخرزی آن را دارای فوایدی خوانده، به سختی تحریر کرده است. 21 دستخط او نیز زیبا و خوش توصیف شده است. 22 ابوالجوائز علاوه بر نقل اشعار دیگران، راوی اخبار و حکایات تاریخی فراوان بوده که خطیب بغدادی (م 463) و ابن ماکولا (م 475) بسیاری از آنها را از خود وی فرا گرفته اند23 و مواردی از آنها را در منابع دیگر می توان یافت. 24 گویا یکی از این اخبار، حدیث ذات القلاقل می باشد. 25 وی در نهایت در سال 462ه در بغداد دار دنیا را وداع کرد. 26

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 2 / 112. 2 ـ تاریخ بغداد 7 / 393. 3 ـ تاریخ بغداد 6 / 89. 4 ـ تاریخ بغداد 7 / 393. 5 ـ ریاض العلماء 1 / 275. 6 ـ خاتمة المستدرک 3 / 120. 7 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 53. 8 ـ مجمع البیان 10 / 108. 9 ـ تاریخ مدینة دمشق 50 / 5. 10 ـ تاریخ بغداد 7 / 393. 1
[1] ـ میزان الاعتدال 1 / 513. 12 ـ مجمع البیان 10 / 108؛ تاریخ مدینة دمشق 50 / 5. 13 ـ تاریخ الاسلام 29 / 466. 14 ـ المنتظم 16 / 120. 15 ـ تاریخ مدینة دمشق 14 / 108 و 50 / 5. 16 ـ دمیة القصر 1 / 356. 17 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 53. 18 ـ تاریخ بغداد 7 / 393. 19 ـ دمیة القصر 1 / 355 ـ 360. 20 ـ دمیة القصر 1 / 354. 2
[1] ـ همان. 22 ـ وفیات الاعیان 2 / 112. 23 ـ تاریخ بغداد 7 / 393؛ الاکمال 1 / 180. 24 ـ معجم الادباء 1 / 88 و 4 / 1776. 25 ـ الذریعه 6 / 376. 26 ـ الکامل فی التاریخ 10 / 62.

دیگر منابع: فوات الوفیات 1 / 349؛ البدایة و النهایه 12 / 100؛ لسان المیزان 2 / 240؛ تاج العروس 10 / 36؛ اعیان الشیعه 5 / 210؛ معجم المؤلفین 3 / 260؛ الاعلام 2 / 202.

محمد غفوری

حسن ـ واسطی

حسن ـ واسطی (374 ـ 468ه)

ابوالجوائز حسن بن قاسم بن علی بن محمدبن باری واسطی مشهور به غلام هراس کاتب.

او در سال 374ه زاده شد و مدت بسیاری ساکن بغداد بود. نزد ابوعلی اهوازی در دمشق قرآن آموخت و از او ابوالحسن سلمی، علی بن محمد صیدلانی، احمد سوسنگردی، علی صابونی، علی بن احمد حمامی و محمدبن عبداللّه جعفی حدیث شنید و روایت کرد. ابوالقاسم مکی از او روایت کرده است. 1 رجال نویسان اهل سنت او را نویسنده، نحوی، ادیب، شاعر و دارای اشعار نیکو و غزل های زیبا دانسته و گفته اند وی اخبار و حکایات بسیاری را منتشر کرده است و سفرهای فراوانی برای آموختن علوم و معارف انجام داد. خطیب بغدادی او را ثقه نمی داند. 2 وی همچنین معروف به غلام هراس3 و امام الحرمین می باشد. 4 تاریخ وفات او به اختلاف، سال 462ه5 یا 468ه ذکر شده است. 6 شرح کتاب سیبویه در نحو اثر اوست. 7

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة الدمشق 13 / 349. 2 ـ تاریخ بغداد 7 / 393. 3 ـ غایة النهایة فی طبقات القراء 1 / 228. 4 ـ شذرات الذهب 3 / 329. 5 ـ المنتظم 16 / 119. 6 ـ الوافی بالوفیات 12 / 204. 7 ـ هدیة العارفین 1 / 276.