دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 10 / 101؛ العبر 2 / 324؛ معجم المؤلفین 3 / 271؛ میزان الاعتدال 1 / 338؛ وفیات الاعیان 2 / 112؛ الاعلام 2 / 202؛ فوات الوفیات 1 / 129.

احسان آذرکمند

حسن ـ وَخْشی

حسن ـ وَخْشی (385 ـ 471ه)

ابوعلی حسن بن علی بن محمدبن احمد بلخی وَخْشی.

وی در سال 385ه در وخش از توابع بلخ زاده شد و از حافظان بزرگ حدیث در قرن پنجم هجری به شمار می رفت. 1 برای تحصیل علم به سرزمین های گوناگونی چون خراسان، 2 نیشابور، 3 عراق، شام، مصر و غیره مسافرت کرد و از استادان بسیاری چون ابن مهدی فارسی، تمّام رازی و ابن نحّاس بهره گرفت. 4 در سال 417 به اصفهان رفت و در 441 آنجا را ترک کرد. 5 خطیب بغدادی در بغداد و اصفهان شماری حدیث از او آموخته است. 6 وی محدثی مورد اعتماد7 و ادیب بود8 و شاگردانی چون عمربن سرخسی و عمربن علی محمودی از وی استفاده کرده و روایت نقل کرده اند. 9 نقل شده است وی متهم به قَدَر بود؛ لذا به امر خلیفه وقت دستور غرق وی صادر شد که ناگزیر به مصر گریخت و پس از مدتی به بغداد بازگشته و در آنجا اقامت گزید و پس از یک دوره زندگی مخفیانه به دیار خویش بلخ بازگشت. نظام الملک برای وی مدرسه ای برپا ساخت تا به نشر حدیث بپردازد. 10 از تألیفات وخشی پنج جزء حدیث است که از ابونعیم اصفهانی آموخته بود و به الوخشیّات معروف است. 11 التوفیر12 و الامالی دو اثر دیگر وخشی است. 13 وی سرانجام در سال 47114 یا 456ه در بلخ درگذشت. 15

پی نوشت ها

[1] ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 18 / 103. 2 ـ تاریخ مدینه دمشق 13 / 318. 3 ـ المنتخب من السیاق 273. 4 ـ الاکمال 7 / 300. 5ـ تذکرة الحفاظ 3 / 1173. 6 ـ الانساب 5 / 579. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 18 / 365. 8 ـ لسان المیزان 2 / 241. 9 ـ اللباب 3 / 355. 10 ـ لسان المیزان 2 / 241. 1
[1] ـ تاریخ الاسلام 32 / 43. 12 ـ ایضاح المکنون 1 / 340. 13 ـ هدیة العارفین 1 / 277. 14 ـ الانساب 5 / 579. 15 ـ تاریخ مدینة دمشق 13 / 318.

دیگر منابع: طبقات الحفّاظ 438؛ معجم البلدان 5 / 365؛ معجم المؤلفین 3 / 260؛ الوافی بالوفیات 12 / 163؛ العبر 2 / 329؛ شذرات الذهب 3 / 339؛ تبصیر المنتبه
4 / 1479؛ تهذیب تاریخ دمشق 4 / 234؛ مختصر تاریخ دمشق 7 / 52؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 312.

اسماعیل اسماعیلی

حسن ـ ورّاق

حسن ـ ورّاق (م 403ه)

ابوعبداللّه حسن بن حامدبن علی ورّاق.

او اهل بغداد و استاد و فقیه حنبلیان در روزگار خود، اصولی، محدث1 و مفتی بود. 2 وی نزد ابوبکر غلام خلاّل، 3 خُتّلی و دیگران دانش آموخت. گفته اند ابن حامد سخت قانع و پرهیزگار بود، جز از دسترنج خویش هیچ نمی خورد و زندگی خود را از راه کتابت می گذراند. 4 به سبب پرهیزگاری و مقام علمی اش همواره مورد احترام مردم و فرمانروایان بود5 و مردم بسیاری از او بهره برده اند. 6 او بارها حج انجام داد. از شاگردان او قاضی ابویعلی بن فرّاء، 7 ابوالعباس برمکیان و دیگران را می توان نام برد. 8 وی سرانجام در بازگشت از آخرین سفر حج به بغداد، در محلی نزدیک واقصه به دست بدویان در سال 403 کشته شد. 9 کتاب های الجامع در فقه، تهذیب الاجوبه، شرح الخرقی، شرح اصول الدین و شرح اصول الفقه از اوست. 10

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 7 / 303. 2 ـ شذرات الذهب 3 / 167. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 7 / 403. 4 ـ طبقات الحنابله (ابویعلی) 2 / 171 و 177. 5 ـ تاریخ بغداد 7 / 303. 6 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 3 / 303. 7 ـ طبقات الحنابله (ابویعلی) 2 / 177. 8 ـ المنتظم 15 / 94. 9 ـ طبقات الحنابله (ابویعلی) 2 / 177. 10 ـ معجم المؤلفین 3 / 214؛ تاریخ التراث العربی 1 / 3 / 240.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 9 / 242؛ العبر 2 / 205؛ تاریخ الاسلام 28 / 78؛ الاعلام (زرکلی) 2 / 187؛ النجوم الزاهره 4 / 232؛ البدایة و النهایه 11 / 349؛ الوافی بالوفیات 11 / 415؛ دول الاسلام 214.

ابراهیم اسفندیاری

حسن ـ همدانی

حسن ـ همدانی (م405ه)

ابوعلی حسن بن حسین بن حمکان همدانی بغدادی.

او ساکن بغداد بود. ابتدا از بزرگان بغداد چون عبداللّه لرحمان بن حمدان جلاّب همدانی، ابوبکر محمدبن حسن نقاش و دیگران حدیث شنید؛ سپس برای کسب دانش بیشتر به بصره سفر کرد