حمزه ـ هادی المستجیبین (قرن 5 یا 6ه)

حمزه بن علی هادی المستجیبین.

حمزه ـ هادی المستجیبین

از این فرد فقط در الذریعه نام برده شده است. آقابزرگ کتاب کشف الحقائق را اثر او دانسته که از اصول و عقاید اسماعیلیه بحث می کند. او می افزاید: این کتاب در ضمن مجموعه ای از نوشته های گرانبها و نادر یافت شد که مربوط به قرن پنجم یا ششم هجری است. 1

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 18 / 29.

محمد غفوری

حیان ـ قرطبی

حیان ـ قرطبی (377 ـ 469ه)

ابومروان حیان بن خلف بن حسین بن حیان قرطبی معروف به ابن حیان.

از بزرگ ترین مورخان اندلس در قرون چهارم و پنجم هجری بود. در سال 377ه در قرطبه به دنیا آمد. 1 جد او حیان مولای امیرعبداللّه لرحمن بن معاویه بود. 2 ظاهراً خاندان او از دودمان های اصیل اسپانیا بوده که هنگام چیرگی عبداللّه لرحمن اموی بر آنجا به هواداری او برخاست. 3 برخی این پیوند را دلیل اصلی مخالفت ابن حیان با ملوک الطوایف اندلس که پس از اضمحلال حکومت اموی روی کار آمدند، دانسته اند. 4 خاندان ابن حیان از کارکنان دولتی بودند؛ گرچه از مناصب عالی برخوردار نبودند، با این حال زندگی نسبتاً مرفهی داشتند. پدرش خلف از کُتّاب منصوربن ابی عامر (وزیر امویان) بود. موقعیت و دارایی پدر باعث شد او که تنها فرزند پدرش بود، شرایط مناسبی برای تحصیل بیابد. وی در زمینه ادب، لغت، اخبار و حدیث علم آموخت. از بیست سالگی تأمل در تاریخ، تحقیق و تاریخ نگاری را آغاز کرد. 5 ابن بشکوال وی را در تاریخ و ادب متبحر دانسته است. گفته شده در کلام فصیح و نوشته هایش بلیغ بود. در تاریخش به کذب اعتماد ننموده و آن را حکایت نمی کرد. 6 پس از آغاز فتنه بربرها در سال 399ه که به سقوط دولت عامریان، تزلزل خلافت امویان و برقراری ملوک الطوایف منجر گشت، به علت بی طرفی در مسائل سیاسی و شرکت نکردن در ماجراها بدون اینکه آسیبی ببیند، در آسودگی به سر برد. او در دولت ملوک الطوایفی جَهْوَریان در سلک کارمندان دولت درآمد و وظیفه صاحب شرطه را
در قرطبه به دست گرفت که البته برخی آن را منصبی افتخاری برای او دانسته اند و معتقدند با اشتغالات ابن حیان سنخیت نداشت. 7 تصدی وزارت محمدبن جهور (حکومت 435 ـ 450ه) و پسرش عبداللّه لملک (حکومت 450 ـ 461ه) را نیز به او نسبت داده اند. 8 از نوشته خود ابن حیان بر می آید در دولت جهوریان مجبور شد پستی را تصدی کند که « املاء الذکر »، نویسندگی در دیوان رسایل یا املای تاریخ را برای او تعیین کردند. 9 از جمله استادانی که ابن حیان از آنان بهره برد پدرش خلف، 10 شیخ ابوعمربن ابی حباب نحوی، ابوالعلاء صاعدبن حسن رَبعی بغدادی که ابن حیان کتاب الفصوص را از او شنید، ابوحفص عمربن حسین بن نابل که ابن حیان از وی حدیث شنید، بودند. ابوعلی غسانی نیز از شاگردان وی بود. 11 ابن حیان در ماه ربیع الاول 469ه در قرطبه درگذشت و در مقبره ربض به خاک سپرده شد. 12 آثاری از ابن حیان به جای ماند که عبارت اند از: البطشة الکبری، 13 مربوط به فروپاشی دولت بنی جهور و حوادث سال 462ه، 14 تاریخ فقهاء قرطبه، المقتبس فی تاریخ الاندلس در ده مجلد که تاریخ اندلس از زمان فتح آن به دست طارق تا زمان مؤلف را شامل می شود که تنها سه جزء آن به دست ما رسیده است، المتین در شصت مجلد که بخش های کوچکی از آن باقی است و مأثر العامریه15 که با عنوان اخبار الدولة العامریه هم آورده اند. 16 برخی کتاب رسالة التابعین را به وی نسبت داده اند که صحیح نیست. 17 پاره ای از منابع کتابی با عنوان تاریخ الکبیر در تاریخ اندلس و ملوک آن را به ابن حیان نسبت داده اند18 که به نظر می رسد منظور المقتبس فی تاریخ الاندلس که ذکر شد، بوده است. کتبی نیز با عنوان انتخاب من اخبار القضاة و الجمع بین کتابی القبشی و ابن عفیف نیز به وی منسوب است که گمان می رود کتبی جداگانه نبوده و نویسندگان دوره های بعد آنها را در زمره تألیفات وی در آورده اند. 19

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الادب العربی (عمر فروخ) 4 / 615. 2 ـ کتاب الصله 1 / 153. 3 ـ المقتبس من انباء الاندلس، مقدمه محمود مکی 9. 4 ـ تاریخ الادب العربی (عمر فروخ) 4 / 615. 5 ـ تاریخ الفکر الاندلسی 208؛ المقتبس من انباء الاندلس، مقدمه محمود مکی 24. 6 ـ کتاب الصله 1 / 153. 7 ـ المقتبس من انباء الاندلس، مقدمه محمود مکی 15 ـ 18 و 43 ـ 44. 8 ـ تاریخ الادب العربی (فروخ) 4 / 615. 9 ـ المقتبس من ابناء الاندلس، مقدمه محمود مکی، 44 ـ 45. 10 ـ تاریخ الفکر الاندلسی 208. 1
[1] ـ کتاب