الصله 153. 12 ـ وفیات الاعیان 2 / 28. 13 ـ الذخیره فی محاسن اهل الجزیره 1 / 470. 14 ـ المقتبس من انباء الاندلس، مقدمه محمود مکی 77. 15 ـ تاریخ الفکر الاندلسی 208. 16 ـ اعتاب الکتاب 198. 17 ـ تاریخ الفکر الاندلسی 208. 18 ـ جذوة المقتبس 188. 19 ـ المقتبس من انباء الاندلس، همان 82 ـ 84.

دیگر منابع: البدایة و النهایه 12 / 117؛ الوافی بالوفیات 13 / 224؛ بغیة الملتمس 275؛ شذرات الذهب 3 / 333؛ سیر اعلام النبلا 18 / 37
[1] ـ 372 و 405؛ تاریخ اسلام 31 / 286؛ الاعلام 2 / 289؛ کشف الظنون 2 / 1456؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 3 / 385؛ هدیة العارفین 1 / 341؛ معجم المؤلفین 4 / 88.

معصومه اخلاقی

خطاب ـ ماردّی

خطاب ـ ماردّی (م پس از 450ه)

ابوبکر خطاب بن یوسف بن هلال ماردّی أنباری قرطبی.

او ساکن بطلیوس اندلس1 و مالکی مذهب بود2 و از بزرگان علمای نحو و پیشگام در شناخت علوم زبان و لغت، شاعر و نویسنده به شمار می رفت. وی از ابوعبداللّه بن فخّار، ابوعمر احمدبن ولید و کسان دیگر روایت کرده است. افرادی چون عبداللّه و عمر و ابوحزم حسن بن محمدبن غُلیم از او روایت کرده اند. ماردّی متصدی کرسی تدریس در علوم عربیّت بود. اثر او کتاب التشریح در نحو است. وی پس از سال 450 درگذشت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 4 / 103. 2 ـ هدیة العارفین 1 / 347. 3 ـ بغیة الوعاة 1 / 553.

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 6 / 8656؛ کشف الظنون 2 / 948؛ التکمله لکتاب الصله 1 / 238.

ابراهیم اسفندیاری

خَلَف ـ أُقلیشی

خَلَف ـ أُقلیشی (م حدود 440ه)

ابوالقاسم خَلَف بن مَسْلَمه بن عبداللّه لغفور اندلسی أقلیشی.

وی اهل أُقلیش شهری در اندلس و مدتی هم متولی امر قضا در آن شهر بود. در قرطبه از شاگردان ابوعمربن هندی و ابوعبداللّه بن عطار بوده و از آنان روایت کرده است. زکریابن غالب قاضی و برخی دیگر از او روایت کرده اند. 1 بعضی منابع وی را از فقهای مالکی و از حافظان حدیث برشمرده اند. کتاب الاستغناء از او می باشد که کتاب بزرگی است درباره آداب قضاوت و احکام آن. وی سرانجام در حدود سال 440ه درگذشت. 2

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصله 1 / 168. 2 ـ ترتیب المدارک 3 / 760.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 4 / 107؛ هدیة العارفین 1 / 348.

محمدجعفر مرادی

خلف ـ برادعی

خلف ـ برادعی (زنده پس از 430ه)

ابوسعید خلف بن ابی القاسم محمدبن سلیمان اسدی ازدی برادعی.

ابوسعید در قیروان از شهرهای آفریقا متولد شد و در آنجا به تحصیل علم مشغول شد و به دمشق نیز سفر نمود. عبداللّه لوهاب کلابی از وی بهره برد. 1 برادعی از بزرگان اصحاب ابومحمد ابن ابی زید و ابوالحسن قابسی و از حفاظ مذهب مالک بود و هیچ گونه منصبی در قیروان نداشت؛ ولی با سلاطین قیروان همدم بود و با آنها مصاحبت داشت؛ لذا نزد مردم قیروان چندان جایگاهی نداشت و کلام او مورد قبول نبود. ابوسعید از قیروان خارج شد و به جزیری صقلیه (سیسیل) رفت و نزد پادشاه آنجا از جایگاه خاصی برخوردار شد. او در صقلیه کتاب هایی تألیف نمود که عبارت اند از: التهذیب فی اختصار المدونه، تمهید مسائل المدونة علی صفة الاختصار، الشرح و التمّامات، اختصار الواضحه. بسیاری از جویندگان فقه در مغرب از کتاب تهذیب وی استفاده می نمودند. علما و فقهای قیروان کتاب های وی را تحریم کرده و تنها استفاده از کتاب تهذیب او را به دلیل شهرت مسائل آن اجازه داده بودند. گفته شده علت این امر تمجید او از بنی عبید یا نگارش کتابی در تصحیح نسب آنها یا نفرین استادش بود. 2 سرانجام ابوسعید به اصفهان رفت و در آنجا به تدریس ادبیات مشغول شد. محل فوت وی را اصفهان، 3 قیروان یا صقلیه ذکر نموده اند؛ 4 ولی پس از سال 430ه زنده بوده است. 5 بعضی سال 372ه را برای مرگش ذکر کرده اند6 که درست به نظر نمی رسد.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 17 / 12. 2 ـ ترتیب المدارک 4 / 708. 3 ـ الاعلام 2 / 311. 4 ـ الفکر السامی 2 / 209. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 523. 6 ـ الاعلام 2 / 311.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 29 / 305 و 306؛ تاریخ التراث العربی 1 / 3 / 178؛ هدیة العارفین 1 / 347؛ تراجم المؤلفین التونسیین 1 / 102؛ الدیباج المذهب 182 و 183؛ تهذیب تاریخ دمشق 5 / 173؛ مختصر تاریخ دمشق 8 / 82؛ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 3 / 290؛ معجم المؤلفین 4 / 106.

پژوهشکده