اعتزال بود، پس از انتصاب عبداللّه لجباربن احمد معتزلی به قاضی القضاتی ری در سال 366 از سوی صاحب ابن عباد، به ری رفت و از عبداللّه لجبار بهره فراوان گرفت و جایگاهی برجسته در اعتزال یافت؛ حتی قائم مقام استاد گردید و پس از مرگ عبداللّه لجبار در سال 415ه ریاست معتزله به وی رسید. ابورشید پیش از آن سفری به گرگان داشت و از آنجا به زادگاه خود بازگشت و به تدریس پرداخت؛ ولی با فروپاشی سامانیان و روی کارآمدن محمود غزنوی که عرصه را بر معتزلیان تنگ گرفت، برای همیشه به ری کوچ کرد1 و در نهایت در حدود 440ه در همین شهر از دنیا رفت. 2 ابوسعد سمان، ابومحمد ابن مَتَّوَیه و ابوطالب بن ابی شجاع آملی از جمله شاگردان ابورشید بوده اند. 3 آثار و نوشته های او عبارت اند از: دیوان الاصول (نسخه رازیه)، المسائل فی الخلاف بین البصریین و البغدادیین، التوحید، اعجاز القرآن، التذکره، التنبیه، الجزء تحقیق درباره ذره، الشهوه، مسائل الخلاف بیننا و بین المشبهة و المجبرة و الخوارج و المرجئه، النقض علی اصحاب الطبائع. 4

پی نوشت ها

[1] ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 5 / 484 و 485. 2 ـ الاعلام 3 / 101. 3 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 5 / 485. 4 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 5 / 485 و 486.

دیگر منابع: طبقات المعتزله 116؛ باب ذکر المعتزلة و طبقاتهم 114؛ لسان المیزان 3 / 42؛ المنیة و الامل 197؛ معالم العلماء 71؛ معجم الادباء 2 / 180؛ تلخیص المحصل 83؛ دانشنامه ایران و اسلام 8 / 1039؛ تاریخ التراث العربی 1 / 4 / 85؛ معجم المؤلفین 4 / 230.

محمود هیئتی

سعید ـ نیلی

سعید ـ نیلی (357 ـ 420ه)

ابوسهل سعیدبن عبداللّه لعزیزبن عبداللّه نیلی نیشابوری.

در بعضی منابع از او با نام بکر یاد شده است. 1 وی منسوب به شهر نیل ـ واقع در ساحل رود فرات و بین بغداد و کوفه ـ بود. 2 او برادر ابوعبداللّه لرحمان نیلی است. ابوسهل در سال 357 در نیشابور به دنیا آمد و رشد یافت. او دانشمندی جلیل القدر، ادیب، نحوی و فقید شافعی بود3 و با علوم معقول آشنایی داشت. 4 در علم پزشکی سرآمد بود5 و آثار خوبی در این زمینه از خود برجای گذاشت. کتاب های مختصر کتاب المسائل حنین و تلخیص شرح فصول بقراط از
آن جمله است. او شاعر بود و در نظم و نثر مهارت داشت. 6 بعضی از اشعار او را ثعالبی آورده است. 7 او محدث نیز بود و از افرادی مانند ابوسعید رازی و ابوعمروبن حمدان حدیث شنید. افرادی مانند احمدبن ابی سعد نیشابوری از او روایت نقل کردند. 8 وی در سال 420ه درگذشت. 9

پی نوشت ها

[1] ـ یتیمة الدهر 4 / 496. 2 ـ الانساب 5 / 552. 3 ـ المنتخب من السیاق 364. 4 ـ تاریخ حکماء الاسلام 126. 5 ـ المنتخب من السیاق 364. 6 ـ عیون الانباء 341. 7 ـ یتیمة الدهر 4 / 496. 8 ـ المنتخب من السیاق 364 - 365. 9 ـ المنتخب من السیاق 364 ـ 365.

دیگر منابع: معجم الادباء 11 / 218؛ الوافی بالوفیات 15 / 240؛ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 387؛ معجم المؤلفین 4 / 225.

مرتضی نجفی

سلار دیلمی حمزه ـ دیلمی

سلامه ـ مقدسی

سلامه ـ مقدسی (م480ه)

ابوالخیر سلامه بن اسماعیل بن جماعه مقدسی.

او ظاهراً در بیت المقدس به دنیا آمد و در آن شهر نیز ساکن بوده است. 1 او بعد از گذراندن دوران کودکی در رشته فقه به تحصیل علم پرداخت؛ ولی از چه کسانی بهره برد اطلاعی نداریم، اما می دانیم از فقیهان شافعی بود. 2 با آنکه نابینا بود، 3 از نظر حافظه و صفای باطن بی نظیر بود. 4 او آموخته های خویش را به دیگران نیز یاد می داد. سلطان مقدسی از کسانی است که در زمینه فقه از او بهره برده است. 5 او در زمینه فقه شافعی اثری به نام شرح المفتاح نوشت که شرح کتاب المفتاح ابن قاص طبری می باشد. 6 الوسائل فی فروق المسائل اثر دیگر اوست. 7 وی در سال 480ه درگذشت. 8

پی نوشت ها

[1] ـ الانس الجلیل 1 / 297. 2 ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 220. 3 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 99. 4 ـ الأنس الجلیل 1 / 297. 5 ـ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 282. 6 ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 220. 7 ـ معجم المؤلفین 4 / 235. 8 ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 220.

دیگر منابع: هدیة العارفین 1 / 394؛ کشف الظنون 2 / 1258 و 2008.

مرتضی نجفی