به دنیا آمد. ادبیات را نزد پدرش ابوسعید و ابوبکر محمدبن عباس طبری خوارزمی فرا گرفت. او نزد شیخ الاسلام ابونصر ابن سهل قاضی فقه آموخت و سپس نزد قاضی ابوهیثم عتبه بن خیثمه رفت و همنشین او گردید و از او نیز دروس فقه را فرا گرفت تا جایی که بر استاد خود پیشی گرفت. 2 ابوالعلا از عبداللّه بن محمد نیشابوری، اسماعیل بن نجید نیشابوری و بشربن احمد اسفراینی حدیث شنید؛ همچنین در نوجوانی عازم سفر حج شد و در بین راه وارد کوفه شد و از علی بن عبداللّه لرحمن بکایی حدیث شنید. او مدتی قضاوت نیشابور را به عهده داشت و ریاست اصحاب حنفیه در خراسان به او منتهی شد. سفری نیز به بغداد داشت و در آنجا حدیث نمود. خطیب بغدادی از جمله کسانی است که او را در نیشابور ملاقات کرده و از او حدیث شنیده است. 3 حسکانی، ابن عبداللّه لصمد بستنقانی، ابونصر احمدبن محمدبن صاعد و ابوسعید مسعودبن ناصر از دیگر کسانی هستند که از او بهره برده اند. 4 سرانجام وی در سال 432ه در نیشابور درگذشت. 5 کتاب الاعتقاد اثر اوست. اشعاری نیز دارد. 6

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 1 / 175. 2 ـ تاریخ نیشابور 400. 3 ـ تاریخ بغداد 9 / 344. 4 ـ تاریخ نیشابور 400. 5 ـ الانساب 1 / 135. 6 ـ معجم المؤلفین 4 / 319.

دیگر منابع: العبر 2 / 264؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 52؛ المنتظم 15 / 278؛ الکامل فی التاریخ 9 / 494؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 507؛ الجواهر المضیئة 1 / 265؛ النجوم الزاهرة 5 / 32؛ شذرات الذهب 3 / 248؛ تاریخ الاسلام 29 / 342؛ هدیة العارفین 1 / 421؛ اسماء الکتب 53.

محمود هیئتی

صاعد ـ بغدادی

صاعد ـ بغدادی (حیات قرن 5ه)

ابومنصور صاعدبن بشربن عبدوس بغدادی.

وی از پزشکان مشهور اسلام در قرن پنجم هجری بود. در آغاز در بیمارستانی در بغداد مشغول به حجامت بود؛ سپس به پزشکی علاقه مند شد و در این رشته به تحصیل پرداخت و شهرت یافت. تا آن زمان پزشکان، بیماری های فلج و ارتعاش و سستی بدن را با داروهای گرم معالجه می کردند؛ ولی صاعد با داروهای سرد به معالجه پرداخت و با نجات برخی از بیماران، مشهور شد و وزیران و بزرگان به او مراجعه می کردند؛ از جمله سید مرتضی (م436) را که عقرب نیش
زده بود علاج کرد و معالجه وزیر ابوالقاسم مغربی (خواهرزاده نعمانی صاحب کتاب الغیبه) در میافارقین و علی بن بلبل، خواهرزاده وزیر بر شهرت او افزود. وزیر مغربی پس از بهبود درباره او گفت: خوشا به حال کسی که در بغداد زندگی کند و خانه ای وسیع و پزشکی چون صاعد داشته باشد. 1 برای صاعد دو کتاب نام برده اند: مرض المراقیا و مداواتها و مرض الدیابیطس. 2 آن گونه که پیداست ابومنصور برای مداوای امیران و والیان به شهرهای گوناگون می رفته است. او خود در کتاب المراقیا از اوضاع زمانه، تنگی معیشت، نزاع شاهان، رفت وآمد از جایی به جای دیگر و در پی آنها گم شدن و سرقت کتاب هایش سخن رانده است؛ 3 ازاین رو صاعد را از پزشکان حلب هم ذکر کرده اند. 4 تاریخ درگذشت وی روشن نیست؛ ولی در قرن پنجم می زیسته است.

پی نوشت ها

[1] ـ عیون الانباء 313 ـ 319 و 327. 2 ـ المختصر فی الطب العربی 2 / 505. 3 ـ عیون الانباء 313 - 319 و 327. 4 ـ المختصر فی الطب العربی 2 / 505.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 16 / 236؛ هدیة العارفین 1 / 421؛ لغت نامه دهخدا 9 / 13043.

محمد غفوری

صاعد ـ رَبعی

صاعد ـ رَبعی (م 417ه)

ابوالعلاء صاعدبن حسن (حسین) بن عیسی ربعی بغدادی.

احتمالاً اصل وی از موصل بود و بعدها به بغداد رفت و از بغداد در سال 380ه در ایام هشام بن حکم المؤید به اندلس رفت. ابوالعلاء دانشمند لغوی، ادیب، مورخ، شاعر و مورد احترام المنصور محمدبن ابی عامر بود. او برای المنصور در اوایل سال 385ه کتابی را تحت عنوان الفصوص فی الآداب و الاشعار و الأخبار جمع کرد. برخی ابوالعلاء را متهم به کذب کرده اند. 1 او از سیرافی، ابوعلی فارسی و خطّابی روایت کرد و در نهایت در سال 417ه (و به روایتی 410ه) در صقلیّه درگذشت. 2 صاعد به غیر از کتاب فصوص دو اثر دیگر دارد که عبارت اند از: الهجفجف بن غدقان بن یثربی مع الخِنَّوتِ بنت محزمه بن أنیف، الجوّاس بن قعطل المذحجی مع ابنة عَمِه عَفْراء. 3

پی نوشت ها

1ـ الصله 1 / 237. 2 ـ معجم الادباء 11 / 281. 3 ـ جذوة المقتبس 223.