عبداللّه لرحمان -

زازعبداللّه لرحمان - زاز (432 ـ 494ه)

ابوالفرج عبداللّه لرحمان بن احمدبن محمد معروف به زاز سرخسی نویزی.

در سال 432 یا 431ه در روستای نویز سرخس1 به دنیا آمد و در شهر مرو زندگی کرد. برای کسب علم همت گماشت و استادان بسیاری را ملاقات کرد. 2 در زمینه فقه از قاضی حسین مروزی3 و در زمینه حدیث از محدثان بزرگی چون ابوالقاسم قشیری و حسن مطوعی بهره برد. در فقه شافعی مهارت یافت. 4 وی در حفظ مذهب شافعی نقش بسیار داشت. 5 گرچه احادیث زیادی روایت نکرد، محدثانی چون احمد نیشابوری و ابوطاهر سنجی از او حدیث شنیدند. 6 رجال نویسان اهل سنت از این فقیه محدث به نیکی یاد کرده و او را دیندار، باتقوا و اهل احتیاط دانسته اند. 7 وی اثری در فقه شافعی نگاشت که الاملاء نام داشت، حجم این اثر از کتاب الشامل ابن صباغ نیز بیشتر است. این اثر که به زیبایی نگاشته شده، 8 در عصر خود شهرت بسزایی داشت. 9 رافعی در کتاب فقهی خویش فتح العزیز از آن بسیار بهره برده است. 10 زاز در سال 494 در شهر مرو درگذشت. 11

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 102 ـ 103. 2 ـ المنتظم 17 / 69. 3 ـ تهذیب الاسماء و اللغات 2 / 263. 4 ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 102 ـ 103. 5 ـ طبقات الشافعیه (ابن هدایه الله) 184. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 155 و 154. 7 ـ المنتظم 17 / 69. 8 ـ معجم البلدان 3 / 209. 9 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 155 و 154. 10 ـ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 266. 1
[1] ـ معجم البلدان 3 / 209.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 34 / 186؛ البدایة و النهایه 12 / 160؛ العبر 2 / 369؛ شذرات الذهب 3 / 400؛ کشف الظنون 1 / 163؛ مراة الجنان 3 / 119.

مرتضی نجفی

عبداللّه لرحمان ـ سرخسی

عبداللّه لرحمان ـ سرخسی (م439ه)

ابوبکر عبداللّه لرحمن بن محمدبن محمد سرخسی.

از تاریخ و محل ولادت و شاگردان او اطلاعی به دست نیامد. وی اهل سرخس1 و معاصر قاضی القضات ابوعبداللّه دامغانی بود. فقه را نزد ابوالحسن قدوری فرا گرفت و به قصد بلاد خوزستان مسافرت کرد. او که از فقهای حنفی مذهب بود، از جانب ابوالحسین
عبداللّه لوهاب بن منصور بر قضاوت شهر بصره منصوب شد. ذوالسعادات وزیر ابوکالیجار بویهی که در بصره بود، به دلیل شناخت ناکافی، از انتساب سرخسی به این سمت ناراحت شد و در نامه ای نارضایتی خود را به عبداللّه لوهاب ابلاغ کرد؛ ولی پس از مدتی کوتاه به دلیل لیاقتی که در سرخسی دید از عبداللّه لوهاب عذرخواهی کرد. سرخسی دو بار قضاوت بصره را به عهده گرفت که در یک نوبت از آن کناره گرفت و به قصد ابوالفضل جوالیقی به رامهرمز2 یا مرو3 رفت. او معروف به زهد و تواضع و همیشه روزه دار بود. کتاب های تکملة التجرید و مختصر المختصر از تألیفات او می باشد. وی در سیزدهم ماه رمضان سال 4394 یا 436ه درگذشت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 3 / 326. 2 ـ جواهر المضیئه 2 / 397 و 398. 3 ـ الطبقات السنیه 4 / 314. 4 ـ جواهر المضئیه 2 / 397 و 398. 5 ـ هدیة العارفین 1 / 516.

دیگر منابع: تاریخ نیشابور 139؛ تاریخ التراث العربی ج1 ق3 ص126؛ دایرة المعارف الشیعیة العامه 12 / 162؛ کشف الظنون 1 / 346 و 471؛ معجم المؤلفین 5 / 174.

محمود هیئتی

عبداللّه لرحمان ـ شعبی

عبداللّه لرحمان ـ شعبی (402 ـ 497ه)

ابومطرّف عبداللّه لرحمان بن قاسم شعبی مالقی.

او در سال 402 یا 405ه در مالقه اندلس به دنیا آمد. 1 علم فقه را نزد ابوعلی حسین بن عیسی مالقی آموخت. از بزرگانی همچون ابوعمر احمدبن عیسی البیری، قاسم بن محمد رعینی حدیث شنید. قاضی یونس بن عبداللّه به وی اجازه روایت داد. ابوعبداللّه بن سلیمان و دیگر دانش پژوهان مالقه از شاگردان وی بوده اند. 2 او در عصر خود مردی فاضل، قویّ الحفظ، فقیه و رییس در امر فتوا و روایت در مذهب مالکی به شمار می آمد. 3 ابتدا منصب قضاوت در مالقه را نیابتاً برعهده داشت، سپس استقلالاً برای قضاوت در آنجا منصوب گردید؛ ولی پس از مدتی صنهاجی حاکم وقت وی را از منصبش عزل نموده، در منزلش زندانی کرد. مجموعه ای در احکام از او می باشد. 4 سرانجام وی در ماه رجب در سال 497 از دنیا رفت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصلة 2 / 344. 2 ـ تاریخ الاسلام 34 / 260. 3 ـ الذخیرة فی