عبداللّه ـ

جوینیعبداللّه ـ جوینی (م438ه)

ابومحمد عبداللّه بن یوسف بن عبداللّه سَنْبسی جوینی نیشابوری.

تاریخ ولادت وی مشخص نیست. گفته شده اصل و تبار او از قبیله ای به نام سنبس و منسوب به جوین ـ از نواحی سبزوارـ و ساکن تنیس ـ جزیره ای در دریای مصرـ بود. 1 جوینی ادبیات را نزد پدرش در جوین و فقه را نزد ابوطیب سهل بن محمد صعلوکی در نیشابور و نزد عبداللّه بن احمد قفال در مرو فرا گرفت و برای کسب علوم بیشتر به بغداد، مکه، 2 همدان3 و کوفه سفر نمود4 و از افرادی مانند احمدبن یوسف عطار، 5 ابوعبداللّه لرحمن سلمی، محمد قطان و محمد فرّاء حدیث شنید. 6 جوینی فقیه شافعی، صاحب رأی، ادیب، اصولی، 7 شاعر، 8 نحوی و مفسر بود. 9 او در نهایت به نیشابور بازگشت و به تدریس، فتوا و مناظره مشغول شد. 10 باخزری از شاگردان وی بوده و او را تمجید کرده و ستوده و اشعاری روایت کرده است. 11 از دیگر شاگردان او ابوالقاسم سهل بن ابراهیم مسجدی، 12 ابوعبداللّه فارسی و عبداللّه لرحمان بن عبداللّه لکریم قشیری می باشند. 13 جوینی فردی جدی، پرهیبت، 14 بسیار محتاط15 و از حافظه ای قوی برخوردار بود. 16 در مواردی به عنوان شاهد در دادگاه حضور یافت. 17 عبداللّه جوینی در ذی القعده سال 43418 یا 438ه در نیشابور درگذشت. 19 آثار زیر تألیف جوینی است: المحیط، الفروق، السلسله، شرح الرساله، شرح علی کتاب عیون المسائل، مختصر فی موقف الامام و المأموم، 20 مختصر المختصر، التفسیر الکبیر، التبصره، التذکره، 21 الرسائل، الوسائل فی فروق المسائل، الجمع و الفرق، اثبات الاستواء22 و المعتصر فی مختصر للمزنی. 23

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 10 / 198. 2 ـ الانساب 2 / 129. 3 ـ المنتظم 15 / 306. 4 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 434. 5 ـ تاریخ بغداد 10 / 198. 6ـ الانساب 2 / 129. 7ـ طبقات الفقهاء الشافعیه (عبادی) 112. 8ـ دمیة القصر 2 / 998 و 999. 9ـ تبیین کذب المفتری 253. 10 ـ المنتظم 15 / 306. 1
[1] ـ دمیة القصر 2 / 998 و 999. 12 ـ الانساب 2 / 129. 13 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 434. 14 ـ تبیین کذب المفتری 253. 15 ـ الانساب 2 / 129. 16 ـ طبقات الفقهاء الشافعیه (عبادی) 112. 17 ـ تاریخ بغداد 10 / 198. 18 ـ معجم البلدان 2 / 193. 19 ـ الانساب 2 / 129. 20 ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 75. 2
[1] ـ تبیین کذب المفتری 253. 22 ـ الاعلام 4 / 146. 23 ـ هدیة العارفین 1 / 451.

دیگر منابع: طبقات الشافعیه (ابن هدایه ا) 144؛ وفیات الاعیان 3 / 47؛ کشف الظنون 2 / 1258؛ هدیة العارفین 1 / 451؛ معجم المؤلفین 6 / 165؛ طبقات المفسرین (داوودی) 1 / 258؛ شذرات الذهب 3 / 261؛ تاریخ الاسلام 29 / 460؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 1 / 165؛ اللباب 1 / 315؛ الکامل فی التاریخ 9 / 535؛ العبر 2 / 274؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 617؛ انباه الرواة 2 / 152؛ مرآة الجنان 3 / 46؛ مفتاح السعاده 2 / 293؛ طبقات المفسرین (سیوطی) 45؛ النجوم الزاهره 5 / 42؛ البدایة و النهایه 12 / 55؛ الوافی بالوفیات 17 / 682؛ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 209؛ تاریخ ابن وردی 1 / 339؛ المختصر فی اخبار البشر 2 / 168.

محمود هیئتی

عبداللّه ـ خَبْری

عبداللّه ـ خَبْری (م476ه)

ابوحکیم عبداللّه بن ابراهیم بن عبداللّه بن حکیم معلّم خَبْری.

وی اهل روستای خَبْر1 از توابع شیراز بود؛ 2 ولی در محله درب شاکریه بغداد سکونت داشت و علومی را در این شهر تدریس می کرد. 3 ابوحکیم فقیه شافعی مذهب بود و فقه را نزد ابواسحاق شیرازی آموخت و حدیث را از حسن بن علی جوهری، 4 قادسی5 و حسین بن احمد فارسی فرا گرفته و روایت کرد. 6 خَبْری علاوه بر مهارت خاصی که در ادبیات و لغت داشت، به علم محاسبه و تقسیم میراث نیز آگاهی کامل داشت و تصنیفی نیز در این زمینه دارد. وی به دلیل خط خوشی که داشت، 7 کتابت قرآن نیز می کرد و از این راه امرار معاش می نمود. او دارای شاگردانی نیز بوده است که از آن میان می توان محمدبن ناصر8 و ابوالعزّبن کادش را نام برد که از وی روایت کرده اند. آثار او شرحی بر دیوان متنبی، شرحی بر دیوان سید رضی، 9 شرحی بر الحماسه، شرح دیوان البحتری و تعدادی دیوان دیگر است. 10 شرح الغرر و الدرر شریف رضی11 و التخلیص فی علم الفرائض هم از اوست. 12 او سرانجام در سال 476 یا 489 درگذشت. 13

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 2 / 319. 2 ـ معجم البلدان 3 / 213. 3 ـ انباه الرواة 2 / 98؛ اللباب 1 / 419. 4 ـ المنتظم 17 / 34. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 18 / 558. 6 ـ الوافی بالوفیات 17 / 5. 7 ـ معجم الادباء 12 / 46. 8 ـ المنتظم 17 / 34. 9 ـ تاریخ الاسلام 33 / 166. 10 ـ معجم الادباء 12 / 47. 1
[1] ـ الاکمال 3 / 51. 12 ـ هدیة العارفین 1 / 452. 13 ـ البدایة و النهایه 12 / 188.

دیگر منابع: النجوم الزاهره 5 / 159؛ بغیة الوعاة 2 / 29؛ طبقات الشافعیة الکبری