2 / 277؛ تاریخ الاسلام 31 / 200؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 454؛ الانساب 2 / 386؛ النجوم الزاهره 5 / 96؛ معالم العلماء 36؛ زبدة الحلب فی تاریخ حلب 1 / 56 و 58؛ المرقصات و المطربات 63؛ کشف الظنون 2 / 988؛ هدیة العارفین 1 / 452؛ الکنی و الالقاب 2 / 217؛ هدیة الاحباب 151؛ معجم المؤلفین 6 / 120؛ تاریخ الآداب اللغة العربیه 2 / 19 و 20؛ تاریخ الأدب العربی (عمر فروخ) 3 / 168 ـ 170؛ تاریخ الأدب العربی (برو کلمان) 5 / 46 و 47.

سیدمحمدحسین میرعبداللّه للهی

عبداللّه ـ خوافی

عبداللّه ـ خوافی (م حدود 460ه)

ابومنصور عبداللّه بن سعیدبن مهدی کاتب خوافی.

از زمان و محل ولادت او اطلاعی در دست نیست. وی اهل خواف در خراسان بود؛ ولی بعدها موطن اصلی خویش را ترک کرده و به همراه عمیدالملک کندری عازم بغداد شد و در آنجا سکونت گزید. وی از ادیبان مشهور عصر خویش بود. ادبیات را از استاد خویش ابویحیی ابهری فرا گرفت و مسائل ادبی را از وی روایت کرده است. 1 خوافی را فردی ادیب، شاعر، لغوی، آشنا به علم فرایض (تقسیم میراث) 2 و کاتب3 دانسته اند. بیشتر روایات او روایت کتاب های ادبی بوده و در این زمینه کتاب های مختلف و متنوعی را در موضوعات گوناگون جمع آوری کرده است. 4 شخصی چون ابوغالب شجاع بن فارس ذهلی مطالبی را از ابومنصور شنیده و نقل کرده است. 5 علاوه بر اشعاری که از خوافی برجای مانده دارای کتاب های خلق الانسان، رجمة العفریت که ردیه ای بر ابوالعلاء معرّی است و رسالة الربیع المورق الی الشتاء المحرق می باشد. 6 وی سرانجام در حدود سال 4607 یا 4808 درگذشت.

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 2 / 412. 2 ـ انباه الرواة 2 / 120. 3 ـ بغیة الوعاة 2 / 43. 4 ـ الانساب 2 / 412؛ نزهة الالباء 360. 5 ـ بغیة الوعاة 2 / 43. 6 ـ الوافی بالوفیات 17 / 196. 7 ـ الانساب 2 / 412. 8 ـ بغیة الوعاة 2 / 43؛ ایضاح المکنون 1 / 438.

دیگر منابع: هدیة العارفین 1 / 452؛ الاعلام 4 / 90؛ معجم المؤلفین 6 / 59.

اسماعیل اسماعیلی

عبداللّه ـ دَبُوسی

عبداللّه ـ دَبُوسی (حدود365 ـ 430ه)

ابوزید عبداللّه (عبیداللّه) بن عمربن عیسی دبوسی بخاری.

وی منسوب به دبوسیّه از روستاهای نواحی بخارا و سمرقند
است. 1 تاریخ ولادت دبوسی به درستی روشن نیست. بر پایه گزارش قرشی او در 63سالگی درگذشت؛ بنابراین و با توجه به تاریخ وفات وی می توان نتیجه گرفت که دبوسی در حدود 365ه به دنیا آمد. 2 وی پیشوای حنفیان ماوراءالنهر بود و به روزگار خویش ریاست مذهب حنفی را برعهده داشت و علاوه بر فقه در ادبیات و نحو نیز چیره دست بود. 3 ابن خلکان، دبوسی را پایه گذار علم خلاف ـ علمی که در آن چگونگی جدل و مباحثه روشمند شده و در اختلاف بین مذاهب بحث می شود ـ دانسته و می نویسد: دبوسی نخستین کسی است که علم خلاف را به وجود آورد و به دیگران طریق استنباط و مناظره را آموخت. 4 ذهبی نیز او را در این فن پرآوازه خوانده و می نویسد: دبوسی در مناظره و اقامه حجت و برهان چنان چیره دست و توانا بود که ضرب المثل دیگران شده بود. 5 سمعانی مناظرات او را با دانشمندان سمرقند و بخارا یادآور شده است. 6 به گفته برخی گویا دبوسی مدتی سمت قضاوت را نیز برعهده داشت. 7 بنابر قول مشهور وی در 430ه در بخارا از دنیا رفت. 8 یاقوت وفاتش را در 403ه9 و برخی 457ه10 نقل کرده اند. آثار وی عبارت اند از: الاسرار، تقویم الادله، الامد الاقصی، 11 الانوار فی الاصول، خزانة الهدی فی الفتاوی، شرح الجامع الکبیر للشیبانی فی الفروع، 12 التعلیقة فی مسائل الخلاف بین الائمه، و تأسیس النظر (اوالنظائر) فی الخلافات الفقیهیّه. 13

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 2 / 437. 2 ـ الجواهر المضیئه 2 / 319. 3 ـ النجوم الزاهره 5 / 76. 4 ـ وفیات الاعیان 3 / 48. 5 ـ تاریخ الاسلام 29 / 290. 6 ـ الانساب 2 / 454. 7 ـ اللباب 1 / 490. 8 ـ وفیات الاعیان 3 / 48. 9 ـ معجم البلدان 2 / 437. 10 ـ النجوم الزاهره 5 / 76. 1
[1] ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 521. 12 ـ هدیة العارفین 1 / 648. 13 ـ تاریخ التراث العربی 1 / 3 / 125.

دیگر منابع: البدایة و النهایه 12 / 46؛ مفتاح السعاده 1 / 284؛ شذرات الذهب 3 / 245؛ الاعلام 4 / 109؛ کشف الظنون 1 / 84 و 168؛ معجم المؤلفین 6 / 96.

اسماعیل اسماعیلی

عبداللّه ـ دَعلَجی

عبداللّه ـ دَعلَجی (م نیمه نخست قرن پنجم هجری)

ابومحمد عبداللّه بن محمدبن عبداللّه حذاء دعلجی.

از فقیهان شیعه امامیه بود و در بغداد می زیست و چون در مکانی پشت باب الکوفه که به ساکنان آن دعالجه می گفتند، سکونت