عزیزی ـ

شَیْذَلَهعزیزی ـ شَیْذَلَه (م494ه)

ابوالمعالی عزیزی بن عبداللّه لملک بن منصور جیلی مشهور به شیذله.

وی اهل گیلان1 از فقیه شافعی و اشعری مسلک بود. 2 در گیلان از کسانی چون ابوعثمان صابونی و در آمل از ابوحاتم قزوینی استماع حدیث کرده است. قبل از سال 440 موطن اصلی خویش را ترک کرده و به بغداد کوچ کرد و در آنجا مسکن گزید3 و در محله باب الازج بغداد به قضاوت مشغول شد. مشهور است وی با اهالی باب أزج رابطه خوبی نداشته و به ایشان اهانت می کرد و متقابلاً اهالی نیز وی را محترم نداشته و با او دشمن بودند. 4 گویند شیذله در علم حدیث چندان مهارت نداشته است، 5 ولی اطلاعات خوبی در فقه، کلام، موعظه، اشعار عرب و غیره داشته است. او از وعاظ معروف بغداد به شمار می آمد و زبانی فصیح و عباراتی نمکین داشت6 و وعظ و خطابه را به شاگردان خود تعلیم می داد و تصانیفی نیز دراین باره دارد. 7 اشخاصی چون فخرالنساء شهده و ابوعلی بن سکره از وی ورایت کرده و مطالبی نقل کرده اند. شیذله دارای آثار و تألیفات خوبی است که از آن جمله است کتاب مصارع العشاق، 8 دیوان الانس، البرهان فی مشکلات القرآن و لوامع انوار القلوب. 9 وی سرانجام در سال 494 در بغداد درگذشت و در گورستان باب أبرز کنار قبر ابواسحاق شیرازی دفن شد. 10

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 235. 2 ـ المنتظم 17 / 69. 3 ـ ذیل تاریخ بغداد 17 / 254. 4 ـ الکامل 10 / 326. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 174. 6 ـ وفیات الاعیان 3 / 260. 7 ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 235. 8 ـ تاریخ الاسلام 34 / 191. 9 ـ الاعلام 14 / 232. 10 ـ المنتظم 17 / 69.

دیگر منابع: شذرات الذهب 3 / 401؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 20؛ البدایة و النهایه 12 / 160؛ کشف الظنون 2 / 1703؛ مرآة الجنان 3 / 120؛ هدیة العارفین 1 / 663؛ معجم المؤلفین 6 / 282.

اسماعیل اسماعیلی

عطاء ـ عمید عطاء ـ عمید

عطاء ـ عمید (م491ه)

ابوعلاء عطاءبن یعقوب بن ناکل عمید کاتب رازی غزنوی.

وی اهل غزنه و از فضلا و دانشمندان بزرگ آنجا به شمار می رفت؛ چنان که در خراسان، عراق و دیگر بلاد اسلامی آن زمان،
چنین دانشمندانی به ندرت دیده می شدند؛ لذا کلام و سخن او در غزنه، نقل مجالس عراق بود و دیوان اشعارش در مصر و خراسان به قیمت وافری خریداری شد. او نزد علمای غزنه صاحب عظمت و شوکت بسیار بود. 1 باخرزی او را از شعرای درباری دانسته و اشعاری را که در جواب قصیده ابوسهل جنیدی سروده، آورده است. 2 ابوعلاء حدود هشت سال در لاهور به اسیری به سر برد و زمانی که سلطان ابراهیم بن مسعود آنجا را فتح کرد، او نیز از زندان آزاد گشت. عطاء به زبان فارسی و عربی شعر می سرود. دیوان اشعاری به فارسی و عربی دارد و کتابی در تصوف به نام منهاج الدین را نوشت و در سال 491ه (به نقلی 471ه) از دنیا رفت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 12 / 170. 2 ـ دمیة القصر 2 / 941. 3 ـ الاعلام 4 / 235.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 4 / 235؛ لغت نامه دهخدا 10 / 14060؛ الذریعه 9 / 727.

رضا جعفری نوقاب

عطیّة ـ قفصی

عطیّة ـ قفصی (م403ه)

ابومحمد عطیّه بن سعیدبن عبداللّه قفصی اندلسی مغربی.

او ابتدا در اندلس از بزرگانی چون ابومحمد عبداللّه بن محمد باجی و دیگران حدیث آموخت؛ سپس قبل از سال 400ه برای کسب دانش بیشتر و سیاحت به مناطق گوناگون شرق جهان اسلام مانند ماوراءالنهر، نیشابور، شام، مصر، بغداد و مکه سفر کرد و از استادان و بزرگان آنها مانند زاهربن احمد سرخسی، عبداللّه بن محمد قیروانی، ابوالحسن علی بن محمدبن بشر، علم قرائت قرآن و حدیث فرا گرفت. او احادیث فراوانی را به خط خود نوشت1 و در مکه صحیح بخاری را از ابوالعباس احمدبن حسن رازی فرا گرفت. رجال نویسان اهل سنت او را مردی فاضل، آگاه به علم رجال، مورد اعتماد، حافظ، راوی حدیث، صوفی مسلک و مدرس توصیف کرده اند. ابوالفضل عبداللّه لعزیزبن مهدی خطیب و عدّه ای دیگر از شاگردان وی به شمار می آمدند. کتاب تجویز السماع و کتاب طرق حدیث المغفر از آثار او می باشد. سرانجام بنا به روایتی در سال 403ه در مکه از دنیا رفت. برخی وفات وی را 408 یا 409ه ذکر کرده اند. 2

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصله 2 / 447. 2 ـ جذوة المقتبس 301.