علی ـ

ادیبعلی ـ ادیب (زند در 434ه)

ابوالحسن علی بن حمزه أدیب.

وی در سفری که به دمشق داشت، در سال 430ه ابوالفتح صالح بن اسد کاتب را مدح و ستایش کرد. ابوالحسن علی بن عبداللّه لسلام صوری و دیگران از او ورایت کرده اند. صوری می گوید: من سال 434ه از محضرش بهره مند گردیدم؛ 1 ولی صفدی می نویسد: وی صاحب اثر رسالة الحماریه بود و سال 430 در طرابلس از دنیا رفت. 2 بنا بر این در تاریخ وفاتش اختلاف است.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 41 / 447. 2 ـ الوافی بالوفیات 21 / 74.

دیگر منابع: معجم الادباء 13 / 211؛ معجم المؤلفین 7 / 83.

رضا جعفری نوقاب

علی ـ اسدی

علی ـ اسدی (465ه)

ابومنصور علی بن احمد اسدی طوسی.

نسبت او به پادشاهان عجم می رسد. 1 وی در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری در شهر توس به دنیا آمد2 و در همانجا رشد یافت. 3 دوره بلوغ او در شاعری مصادف با انقلابات خراسان و غلبه سلجوقیان بر آن دیار و سقوط غزنویان بود. او در این اوضاع از خراسان به غرب ایران و عراق رفت4 و در آذربایجان اقامت گزید. 5 به اعتقاد دولت شاه سمرقندی وی استاد فردوسی بوده و در گروه شاعران خراسان سمت استادی داشته است. آنان به او نظم شاهنامه را پیشنهاد می کردند، ولی او نمی پذیرفت و فردوسی را شایسته این کار می دانست. بعدها هنگامی که فردوسی در بستر مرگ بود، اسدی با سرودن چهار هزار بیت شاهنامه او را کامل کرد. 6 برخی این ادعای دولت شاه را نپذیرفته و با دلایلی رد کرده اند. 7 اسدی از شاعران بزرگ عصر خود و از جمله حماسه سرایان معروف ایران بود؛ در فصاحت و بلاغت یکه دار میدان و مقتدای پارسی گویان آن عصر بود. 8 وی با امیر ابودلف پادشاه نخجوان و امیرشجاع الدوله منوچهربن شاوور معاصر بود و مورد لطف او قرار گرفت. 9 گرشاسب نامه اثر اوست که در سال 458ه آن را سروده است. 10 این منظومه مشهور و معتبر، اثر حماسی کاملی است و اسدی توانسته به خوبی داستان گرشاسب و گورنگ فرزندان اثر و نوادگان جمشید،
این داستان ملی را به نظم کشد. یکدستی کلمات، ترکیبات منسجم و استوار و تشبیهات بسیار دقیق و ظریف در همه جای گرشاسب نامه آشکار است. اسدی در وصف میدان های رزم و مناظر طبیعی و مجالس و افراد داستان به فردوسی نزدیک شده است. وی از حکمت ها، مَثَل ها، مواعظ و نصایح در گرشاسب نامه غفلت نکرده است. 11 علاقه او به دین اسلام در اشعار آشکار است و استفاده از آیات قرآن و احادیث در اشعار، این حقیقت را به دست می دهد. اشاره به موضوع شفاعت و ظهور مهدی موعود، گرایش را او به تشیع تقویت می کند. از اشعار این حماسه سرا، آگاهی او به مطالب فلسفی، تاریخ، جغرافیا و نجوم پیداست12 و شاید ازهمین رو او را لقب حکیم داده اند. 13 او قصیده هایی با نام مناظره سروده است که از مضامین بدیع و متین برخوردار بوده و حکیمانه سروده شده است. 14 اسدی لغت شناس نیز بود15 و بسیاری از لغات متروک دری را در اشعار خود گنجانده بود16 و اثری در زمینه لغت به نام لغت فرس از خود برجای گذاشت که در آن برای تصحیح لغات از شعر شاعران پیشین استفاده شده است17 این اثر چاپ شده است. اسدی در کتابت نیز مهارت داشت و کتاب الابنیه را خود نسخه برداری کرد. 18 در تاریخ وفات او اختلاف است، از جمله در سال 465ه نوشته اند. 19

پی نوشت ها

[1] ـ مجالس المؤمنین 2 / 609. 2 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 405. 3 ـ سخن و سخنوران 439. 4 ـ مجمع الفصحا 1 / 285. 5 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 405. 6 ـ تذکرة الشعرا 65. 7 ـ آتشکده آذر 459؛ سخن و سخنوران 449 ـ 453؛ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 403. 8 ـ مجمع الفصحا 11 / 283. 9 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 405. 10 ـ گرشاسب نامه 476. 1
[1] ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 412. 12 ـ گرشاسب نامه (مقدمه یغمایی) 2 و 3. 13 ـ صحاح الفرس 10. 14 ـ مجمع الفصحا 1 / 287 ـ 296. 15 ـ سخن و سخنوران 440. 16 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 412. 17 ـ صحاح الفرس 10. 18 ـ الذریعه 1 / 9 / 71. 19 ـ مجمع الفصحاء 1 / 287.

دیگر منابع: حدایق السحر فی دقایق الشعر 74؛ تعلیقه حدایق السحر 143 ـ 144؛ کشف الظنون 2 / 1474؛ تاریخ ادبی ایران (ادوارد براون) 1 / 655 و 692؛ لغت فرس مقدمه کتاب؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 8 / 274 ـ 282.

مرتضی نجفی