علی ـ رئیس

الرؤساعلی ـ رئیس الرؤسا (340 ـ 421ه)

ابوالحسن علی بن عبداللّه لعزیزبن ابراهیم، ابن حاجب نعمان رییس الرؤسا بغدادی.

وی در سال 340ه به دنیا آمد. پدرش کاتب ابومحمد مهلبی وزیر معزالدوله بود و ابوالحسن نیز همچون پدر شغل کتابت در پیش گرفت و حدود چهل سال در دربار دو خلیفه عباسی، یعنی الطائع با و القادر با به کتابت پرداخت و لقب رییس الرؤسا یافت. 1 او در زمینه حدیث از افرادی مانند احمد نجّاد، ابوبکر شافعی و محمد انباری بهره برد. خطیب بغدادی او را در نقل حدیث مورد اعتماد نمی داند. 2 ابن حاجب کتب و رسائلی تألیف نمود. او دیوان شعری نیز دارد. 3 وی نزدیک به هشتاد سال عمر کرد و در روز جمعه دوازدهم ماه رجب 421ه درگذشت و در خانه اش در بغداد به خاک سپرده شد. پس از چهار سال، تابوت او به قبرستان قریش بغداد منتقل و در آنجا دفن گردید. 4 یاقوت وفات او را در سال 423ه ذکر کرده است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 14 / 36. 2 ـ تاریخ بغداد 12 / 31. 3 ـ هدیة العارفین 1 / 678. 4 ـ تاریخ بغداد 12 / 32. 5 ـ معجم الادباء 14 / 36.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 29 / 62؛ لسان المیزان 4 / 241؛ المنتظم 15 / 210؛ الوافی بالوفیات 21 / 246؛ میزان الاعتدال 3 / 143؛ الکامل فی التاریخ 9 / 410؛ الفهرست (ابن ندیم) 149؛ الاعلام 4 / 300؛ ایضاح المکنون 1 / 485؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 30 / 299؛ معجم المؤلفین 7 / 122؛ تاریخ التراث العربی 4 / 192.

مرتضی نجفی

علی ـ رَبَعی

علی ـ رَبَعی (م444ه)

ابوالحسن علی بن محمد بن صافی بن شجاع رَبَعی دمشقی معروف به ابن ابی الهَوْل.

ربعی از دانشمندان مالکی مذهب، اهل دمشق و ساکن آنجا بود. 1 از عبداللّه لوهاب بن حسن کلابی و عبداللّه بن بکر طبرانی بهره علمی برد و حدیث نقل کرد. برخی وی را مورخ دانسته، ولی او را متهم به دروغگویی نموده اند. شاگردانی چون عبداللّه لعزیز کتّانی و سهل بن بشر از او استفاده علمی برده و روایت کرده اند. 2 علی دارای کتابی به نام فضائل الشام و دمشق بوده است. 3 ابن ابی الهول سال 444ه در دمشق از دنیا رفت. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 4 / 327. 2 ـ تاریخ الاسلام 30 / 102. 3 ـ هدیة العارفین 1 / 687. 4 ـ تاریخ مدینة دمشق 43 / 179.

دیگر منابع: لسان المیزان 4 / 259؛ میزان الاعتدال 3 / 155؛ مختصر تاریخ دمشق 18 / 158؛ کشف الظنون 2 / 1275؛ معجم المؤلفین 7 / 204.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ ربعی

علی ـ ربعی (328 ـ 420ه)

ابوالحسن علی بن عیسی بن فرج ربعی زهیری شیرازی.

اصل و تبار او از شیراز بودند. 1 ولی خود در سال 328ه2 در زهیر ـ محله ای در حومه بغداد ـ به دنیا آمد. در شهر بغداد رشد یافت و در همان شهر نیز اقامت گزید. 3 در زمینه ادبیات عرب از ابوسعید سیرافی بهره برد؛ سپس برای ارتقای سطح علمی خویش به شیراز رفت و مدت زیادی هم از ابوعلی فارسی در شیراز استفاده کرد. او بیست سال ملازم فارسی بود. 4 وی در لغت مهارت داشت، 5 در نحو صاحب نظر بود و از دقت نظر و فهم دقیقی در مسائل نحو برخوردار بود. ابوعلی فارسی او را در علم نحو برترین می دانست. او اشعار بسیاری را به خاطر داشت. او شوخی بسیار می کرد و سرانجام دیوانه شد و همین مانع استفاده دیگران از او می شد. 6 ربعی در زمینه ادبیات عرب آثاری نیز بر جای گذاشت که عبارت اند از: کتاب های البدیع در علم نحو، شرح الایضاح ابوعلی، شرح مختصر الجرمی، شرح البلغه، ماجاء من المبنی علی فعال، التنبیه علی خطاء ابن جنی، و شرح کتاب سیبویه. 7 او در 92 سالگی در زمان خلافت القادربا در بیستم8 ماه محرم 420ه در بغداد درگذشت9 و در گورستان باب الدیر به خاک سپرده شد. 10

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 3 / 336. 2 ـ تاریخ بغداد 12 / 18. 3 ـ الوافی بالوفیات 21 / 374. 4 ـ تاریخ بغداد 12 / 17. 5 ـ معجم المؤلفین 7 / 164. 6 ـ معجم الادباء 14 / 78؛ الکامل فی التاریخ 9 / 392. 7 ـ هدیة العارفین 1 / 686. 8 ـ نزهة الالباء 342. 9 ـ تاریخ بغداد 12 / 18. 10 ـ المنتظم 15 / 203.

دیگر منابع: شذرات الذهب 3 / 216؛ العبر 2 / 241؛ انباه الرواة 2 / 297؛ روضات الجنات 5 / 241؛ الاعلام 4 / 318؛ تاریخ الاسلام 28 / 486؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 392؛ بغیة الوعاة 2 / 181؛ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 5 / 160.

مرتضی نجفی