حمزه بن علی امام اعظم دروزیان و مقدس اول آنان ارتباط تنگاتنگی داشت و القاب به تالی، ضیف (مهمان)، جناح أیسر (بال چپ)، مقتنی و تابع خوانده می شد. دروزیان که به مرتبه یا حد اعتقاد داشتند، او را بعد از الحاکم، « خامس الحدود » و « آخرالحدود » و همچنین « وزیر خامس » می دانستند. 3 سموقی از کاتبان اصلی این مذهب بوده و برای نشر مذهب دروزی نامه هایی کوتاه به مناطق گوناگون می نوشت. 4 به گفته فؤاد سلیم متفکر دروزی، بیشتر نوشته های دروزیان اثر سموقی است. از جمله نوشته های او رساله ای است به نام قسطنطنیه که برای ارسال به شهر قسطنطنیه مسیحی نوشته شده است. المقالة فی الرد علی المنجمین، الرسالة الواصلة الی الجبل الانور، الرسالة الموسومة بالمسیحیة وام القلائد النسکیه، السخر الی السعانة فی الدعوة لطاعه ولی الحق، النبیین و الاستدارک، دیگر آثار اوست. از زمان و محل فوت او اطلاعی در دست نیست، ولی زرکلی او را درگذشته حدود 420ه دانسته است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 4 / 254. 2 ـ فرهنگ فرق اسلامی 192 ـ 194. 3 ـ الاعلام 4 / 254. 4 ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4 / 164. 5 ـ الاعلام 4 / 254.

دیگر منابع: دایرة المعارف الاسلامیه 9 / 218؛ معجم المؤلفین 7 / 18؛ موسوعة الفرق و الجماعات و المذاهب و الاحزاب و الحرکات الاسلامیه 346؛ لغت نامه دهخدا 7 / 9389.

مرتضی نجفی

علی ـ سهیلی

علی ـ سهیلی (زنده در 431ه)

ابوالحسن علی بن احمد سهیلی اسفرایینی.

رجال نویسان اهل سنت، او را فردی محدث، از علمای کلام1 و یکی از پیشوایان و فقهای شافعی توصیف نموده اند. او تألیفاتی دارد، از جمله الرد علی المعتزله و بیان عجزهم، ادب الجدل. در اثر اخیر، مسائل غریبی از اصول فقه را بررسی کرده است. 2 مولف مزبور در سال 431ه وارد دمشق شد و در مسجد جامع اموی به نقل حدیث پرداخت. او می گوید: من در سال 430ه سفری به منطقه گیلان و دیلمان داشتم، در آنجا بیشتر مردم رافضی (شیعه) بودند و من به جهت ترس از جانم، نمازم را بر وفق مذهب آنها به جای آوردم و بعد از انجام فریضه نماز، به شهر کوچک کَوْتَم (از بخش های گیلان) رفتم و در
آنجا در کنار جوانی به نماز ایستادم و پس از نماز با آن جوان در مسائل اعتقادی به گفت وگو پرداختم. 3 گرچه برخی سال وفات او را حدود 400ه ذکر کرده اند، 4 آنچه از مطالب کتاب تاریخ مدینة دمشق به دست می آید این است که وی تا سال 431ه حیات داشته است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 7 / 17. 2 ـ طبقات شافعیة الکبری 5 / 246. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 44 / 47. 4 ـ ریحانة الادب 3 / 102. 5 ـ تاریخ مدینه دمشق 44 / 47.

دیگر منابع: فرهنگ بزرگان 338؛ لغت نامه 35 / 134.

پژوهشکده

علی ـ شامی

علی ـ شامی (زنده در 434ه)

ابوالحسن علی بن حمزه شامی.

وی در طرابلس مغرب زندگی می کرد. 1 از ادیبان بود و در سال 430 به دمشق رفت و ابوالفتح صالح بن اسد کاتب را ستود. ابوالحسن علی بن عبداللّه لسلام از شاگردان او بود و از وی روایت کرده است. الرسالة الخماریه اثر او می باشد. وی در سال 434 زنده بوده است، 2 ولی در نهایت در طرابلس درگذشت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ هدیة العارفین 1 / 687. 2 ـ تاریخ مدینة دمشق 41 / 447. 3 ـ معجم الادباء 13 / 211.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 21 / 74؛ لغت نامه دهخدا 10 / 14216؛ معجم المؤلفین 7 / 83.

محمدجعفر مرادی

علی ـ شیبانی

علی ـ شیبانی (406 ـ 454ه

ابوالحسن علی بن ابی الرجال شیبانی مغربی قیروانی، مشهور به ابن ابی الرجال.

در سال 406ه در فاس یا قرطبه زاده و در قیروان ساکن و مشهور شد. ابوالحسن ریاضیدان، ستاره شناس، نویسنده، شاعر، مربی و رییس دیوان رسائل چهارمین امیر زیری معزبن بادیس (حکومت 407 ـ 454ه) در تونس بود. ابن ابی الرجال در آغاز امارت معزّ، یعنی زمانی که معزّ هشت سال داشت، به دربار وی راه یافت و مربی او شد1 و زمانی که شمال آفریقا دارای مذهب رسمی اسماعیلی بود، معزّ را بر