دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 10 / 14928؛ شذرات الذهب 3 / 164؛ حسن المحاضره 1 / 406؛ معجم المؤلفین 8 / 45؛ هدیة العارفین 1 / 813؛ کشف الظنون 2 / 1861.

محمود هیئتی

فرخی سیستانی علی ـ فرخی

فضل اللّه ـ فارسی فضل اللّه ـ فارسی

فضل اللّه ـ فارسی (قرن پنجم هجری)

فضل اللّه بن محمود فارسی.

فقیهی عالم و فاضل، از معاصران شیخ طوسی (م460ه) و از شاگردان جعفربن محمدبن احمد دوریستی بود. 1 کتاب های ریاض الجنان و صفوة الاخبار آثار اوست2 و هر دو مشتمل بر اخبار عجیب از مناقب و فضایل ائمه اطهار علیهم السلاممی باشند. علامه مجلسی از این دو کتاب بهره برده است. 3 با توجه به تاریخ وفات شیخ طوسی که همعصر با فارسی بود، می توان دریافت وی از رجال قرن پنجم هجری می باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ ریاض العلماء 4 / 374 و 375. 2 ـ بحارالانوار 107 / 166. 3 ـ بحارالانوار 1 / 21 و 40.

دیگر منابع: اعیان الشیعه 8 / 408؛ الذریعه 11 / 321 و 322.

سیدمهدی حسینی عربی

فضل اللّه ـ میهنی

فضل اللّه ـ میهنی (357 ـ 440ه)

ابوسعید فضل اللّه بن احمدبن محمد میهنی، مشهور به ابوسعید ابوالخیر.

عارف بنام خراسانی منسوب به میهنه از قرای مشهور خاوران در میانه سرخس و ابیورد بود. 1 وی در سال 357ه2 در شهر کوچک میهنه زاده شد3 و دانش آموزی را در همان شهر آغاز کرد. قرائت قرآن را از ابومحمد عنازی فرا گرفت؛ سپس برای ادامه تحصیل و آموزش فقه راهی مرو شد و در آنجا از استادان بزرگی چون ابوعبداللّه خضری و ابوبکر قفّال فقه آموخت و تفسیر و کلام و حدیث را از ابوعلی فقیه فرا گرفت؛ پس از آن به قصد درس فقیه سرخسی ابوعلی احمدبن زاهر به سرخس رفت و نزد وی تفسیر و اصول و حدیث آموخت؛ سپس به قصد دیدار و استفاده از شیخ ابوالعباس قصّاب
آملی میهنه را به قصد آمل ترک گفت و از وی نکته ها فرا گرفت و سرانجام به میهنه بازگشت. ابوسعید نخستین تعلیمات صوفیانه را از اوان کودکی و نوجوانی از ابوالقاسم بشریاسین آموخت4 و از مریدان و شاگردان شیخ ابوالفضل سرخسی بود. 5 وی سال ها در نیشابور سکونت داشت و مریدان بسیاری را به خود جذب کرده و شهرتی خاص یافته بود6 آوازه شهرتش تا به آنجا بود که بسیاری وی را از بزرگ ترین شیوخ صوفیه و اهل معرفت در عصر خویش برشمرده و گویند دارای کرامات بوده است. از جمله شاگردان ابوسعید می توان امام الحرمین جوینی و ابوعبداللّه فارسی را نام برد که از وی حدیث روایت کرده اند. 7 گویند وی شافعی مذهب و دارای مذاق و مسلک اشعری بوده است. 8 وی در اواخر عمر به زادگاه اصلی خویش میهنه بازگشت و خانقاهی تشکیل داده و همان راه و روش متداول در نیشابور را در پیش گرفت. بیش از هفتصد رباعی به نام او معروف است و می توان وی را مؤسس شعر فارسی در طریقه تصوف دانست. 9 ابوسعید سرانجام در سال 440ه در میهنه درگذشت10 و هم اکنون قبر وی در شهر کوچک میهنه در جمهوری ترکمنستان واقع است. 11 آثار او عبارت اند از: رباعیات، 12 جواب نامه سلطان چغری، جواب نامه خطیب ازجاهی و نامه هایی به ابوطاهر سعید، به بزرگان نیشابور، به فرزندان خود و به ابوبکر خطیب مروزی. 13

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 5 / 439. 2 ـ طبقات الاولیاء 272. 3 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 61. 4 ـ اسرار التوحید 23 - 62. 5 ـ نفحات الانس 305. 6 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 62. 7 ـ المنتخب من السیاق 623. 8 ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 307. 9 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 62. 10 ـ المنتخب من السیاق 623. 1
[1] ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 1. 12 ـ حبیب السیر 2 / 310. 13 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 5 / 530.

دیگر منابع: مشارق انوار القلوب 65؛ الباب 3 / 285؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 622؛ تاریخ الاسلام 29 / 487؛ النجوم الزاهره 5 / 46؛ فرهنگ سخنوران 18؛ الکنی و الالقاب 1 / 82؛ نامه دانشوران 3 / 178؛ ریحانة الادب 7 / 131.

اسماعیل اسماعیلی

فضل ـ تکریتی

فضل ـ تکریتی (حیات قرن 5ه)

ابوسعد فضل بن جریر تکریتی.

وی در علوم کثیرالاطلاع و در صناعت طب، پزشکی ماهر بود و