کتابی در حواشی الصحاح جوهری، کتاب الامالی، الصفوة فی اشعار العرب5 کتاب الامثال6 و مختار اشعار العرب7 می باشد. او که فردی نابینا بود، 8 در ششم صفر سال 444ه و در زمان حکومت قائم بامرا درگذشت. 9 سال 448 تاریخ دیگری است که برای فوت او ذکر کرده اند. 10

پی نوشت ها

[1] ـ نزهة الالباء 352. 2 ـ تاریخ التراث العربی ج2 ق1 ص125. 3 ـ معجم الادباء 16 / 218. 4 ـ نزهة الالباء 352. 5 ـ معجم الادباء 16 / 218. 6 ـ معجم المؤلفین 8 / 71. 7 ـ هدیة العارفین 1 / 819. 8 ـ الاعلام 5 / 151. 9 ـ نزهة الالباء 352. 10 ـ ریحانة الادب 4 / 462.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 30 / 102؛ بغیة الوعاة 2 / 246؛ روضات الجنات 6 / 51؛ تاریخ التراث العربی ج8 ق2 ص398؛ کشف الظنون 1 / 165 و 2 / 1071.

محمود هیئتی

فضل ـ لوکری

فضل ـ لوکری (م464ه)

ابوالعباس فضل بن محمد مروزی لوکری.

فضل در روستای لوکر مرو متولد شد1 و از شاگردان بهمنیاربن مرزبان حکیم (شاگرد ابن سینا) بود. ابوالعباس فیلسوف، ادیب و شاعر بود و به دو زبان فارسی و عربی شعر می سرود. 2 فنون حکمت و دقایق آن را به خوبی می دانست و گفته شده او حکمت را در خراسان انتشار داد3 و بسیاری از حکمای معروف خراسان مانند قطب الزمان محمدبن ابی طاهر طبسی مروزی، مجدالافاضل قاضی عبداللّه لرزاق تُرکی، شرف الزمان محمدبن یوسف ایلاقی، فریدالدین عمربن غیلان بلخی و عین الزمان حسن قطان مروزی از شاگردان او بوده اند. 4 لوکری در نجوم نیز از دانشمندان نامی به شمار می رفت؛ چنانکه در سال 427ه با عمر خیام و ابوالمظفر اسفزازی و میمون بن نجیب واسطی مأمور زیج و تاریخ جلالی ملک شاهی شد. 5 اسرار الحکمه، بیان الحق بضمان الصدق و دیوان شعر آثار او می باشند. 6 فضل در آخر عمر نابینا شد7 و سرانجام سال 464 ه 8 در مرو درگذشت. 9 برخی گفته اند او تا اوایل قرن ششم زنده بوده است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ فرهنگ بزرگان 419. 2 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 54. 3 ـ نزهة الارواح 398. 4 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 293. 5 ـ تاریخ نظم و نثر در
ایران 1 / 54. 6 ـ فرهنگ بزرگان 419. 7 ـ درة الاخبار و لمعة الانوار 80. 8 ـ الذریعة 3 / 9 / 948. 9 ـ ریحانة الادب 5 / 139. 10 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 54.

دیگر منابع: فرهنگ سخنوران 19؛ لغت نامه دهخدا 13 / 578.

محمود هیئتی

قابوس ـ دیلمی

قابوس ـ دیلمی (م403ه)

ابوالحسن قابوس بن وشمگیر بن زیاربن وردانشاه جیلی شمس المعالی دیلمی.

نیاکان قابوس اهل دیلم بودند. 1 پدرش امیر گرگان و بلاد نیشابور و طبرستان بود و پس از پدر حکومت آن مناطق را به دست گرفت. 2 ابوالحسن چهارمین پادشاه آل زیار است که بر طبرستان و گرگان حکومت می کرد؛ 3 ولی طولی نکشید که عضدالدوله دیلمی بر طبرستان چیره شد و قابوس به خراسان گریخت و پس از هیجده سال محرومیت از امارت، دوباره به همراه جمعی از لشکریان و هواداران خویش به طبرستان بازگشت و مجدداً حکومت را به دست گرفت. 4 مورخان و تذکره نویسان قابوس را فردی ادیب و شاعر دانسته و گفته اند به دو زبان فارسی و عربی شعر سروده و بیشتر اشعار او به نثر بوده است. علاوه بر آن به فلسفه، نجوم و بعضی علوم دیگر نیز آگاهی و علاقه داشته است. قابوس دوستدار علما و دانشمندان و شعرا بود و ابوریحان بیرونی کتاب آثار الباقیه را به نام وی نگاشته است. دیلمی با بیشتر ادبا و دانشمندان معاصر خویش مکاتبات ادبی و مناظرات حضوری و غیرحضوری داشته است. مورخان نوشته اند: قابوس علاوه بر مناقبی که داشت، در امور سیاسی بسیار تندخو و سخت گیر بود. با هر لغزشی با شدت برخورد می کرد و با خونریزی جواب می داد، هنگام غضب کسی را عفو نمی کرد و به همین دلیل مردم از وی هراس داشته و در نهایت از او رویگردان شدند. لشکریانش بر وی شورش و او را زندانی کردند. قابوس در سال 403ه از شدت سرما در زندان از پای درآمد و جسدش در بیرون از شهر گرگان که هم اکنون به گنبد کاووس معروف است دفن گردید. وی علاوه بر اشعاری که به زبان عربی و فارسی دارد، دارای رسایلی بوده که تحت عنوان کمال البلاغه جمع آوری شده است. 5 کتاب اندرزنامه نیز منسوب به وی می باشد. 6