حسن آباد در استان تهران کنونی می زیسته است. از وی جز آنچه منتجب الدین (م585 یا پس از آن) آورده است، نمی دانیم. منتجب الدین او را دانشمند و فاضل توصیف کرده که اشعاری زیبا و شیوا داشته است. پسرش سیدشمس الدین محمد نیز از علمای عصر خود بود. 1 آقابزرگ تهرانی النظم الرائق را نام اثر او قرار داده2 و در شمار دانشمندان قرن پنجم هجری طبقه بندی کرده است. 3

پی نوشت ها

[1] ـ فهرست منتجب الدین 169. 2 ـ الذریعه 24 / 212. 3 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 240.

دیگر منابع: مصنفات شیعه 6 / 362؛ امل الآمل 2 / 228؛ معجم رجال الحدیث 14 / 189 و 17 / 185؛ جامع الرواة 2 / 41؛ ریاض العلماء 5 / 9.

محمد غفوری

محسن ـ تنوخی

محسن ـ تنوخی (349 ـ 419ه)

ابوالقاسم محسن بن عبداللّه بن محمد معرّی تنوخی.

او در روز یکشنبه 28 ربیع الاول سال 349 متولد شد. وی عالم حنفی مذهب، قاضی، شاعر و محدث بود و عده ای از او روایت کرده اند. او دارای مصنعات، وصایا و اشعار است. تنوخی در برگشت از اعمال حج به دمشق در وادی مُرّ، بیستم ذیقعده در سال 419 درگذشت و طبق وصیت او در مدینه الرسول در قبرستان بقیع دفن شد. 1

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 57 / 90.

دیگر منابع: مختصر تاریخ دمشق 24 / 108؛ تاج التراجم 1 / 261؛ الاعلام 5 / 287؛ دایرة المعارف الشیعیة العامه 16 / 140؛ النجوم الزاهره 4 / 264؛ معجم المؤلفین 8 / 185.

ابراهیم اسفندیاری

محسن ـ جشمی

محسن ـ جشمی (413 ـ 494ه)

ابوسعد محسن (حسن) بن محمدبن کرامه جشمی بیهقی مشهور به ابن کرامه و حاکم جشمی.

او سال 413ه در روستای جُشَم1 بیهق از توابع نیشابور به دنیا آمد. 2 جد سیزدهم وی محمدبن حنفیه می باشد. از ابوعبداللّه لرحمان سلمی، ابوالحسین وخشی، ابوعلی وخشی و امیرالفضل میکالی
حدیث آموخت و روایت کرد؛ همچنین او از شاگردان ممتاز ابوحامد بخاری، علی بن عبداللّه بن احمد نیشابوری، و قاضی القضات ابومحمد عبداللّه بن حسین ناصحی بود که علم فقه را نزد ناصحی فرا گرفت. 3 زمخشری مفسر معروف از شاگردان او می باشد. رجال نویسان درباره او گفته اند: وی ابتدا حنفی مذهب بود، ولی از آن برید و به شیعه زیدیه پیوست؛ علاوه بر آن وی را از برجسته ترین مورخان معتزله و یکی از مهم ترین مورخان زیدیه شمرده اند. او پس از قاضی عبداللّه لجبار جبائی، از مشهورترین متکلمان جبائیه می باشد. حاکم، اعتقاد راسخ به نظر و تفکر و تدبر داشت، اما به شرطی که به معرفه ا منتج شود و ایمانی را که از راه تقلید حاصل شده باشد را فاسد می شمرد. وی با آنکه شیعه بود، از شیعه امامیه تحاشی می کرد و اختلاف آنان را در تعیین هر امام پس از درگذشت امام قبلی، با عقیده آنان درباره منصوص بودن امامت ناسازگار می دانست. 4 افزون بر این مسائل، او مهدویت خاصه را نمی پذیرفت و به مشروعیت خلفای پیش از حضرت علی علیه السلامو لزوم انتخاب امام در هر زمان و انعقاد پیمان امامت باور داشت. او همچنین از عالمان اصول و کلام می باشد و در آن زمینه تألیفات بسیاری نوشته است. 5 وی معتقد بود امام باید به امور حدود و تعزیر رسیدگی کند. 6 ابن کرامه سال 494ه بر اثر سوءقصد در مکه به قتل رسید و قاتلان او را دایی ها و گروهی از جبریه دانسته و علت آن را با دو احتمال ذکر نموده اند: یکی اینکه چون کتابی در طعن مجبّره نوشته و آنان را از اتباع ابلیس انگاشته بود، دوم غلو در اعتزال و حب اهل بیت را عامل قتل او ذکر کرده اند. حاکم که عالمی ذوفنون بود تصانیف بسیاری از خود بر جای گذاشت، به ویژه در علم تفسیر که او را فرید زمانش خوانند. 7 آثار زیر مربوط به اوست: جلاء الابصار فی متون الاخبار، 8 تفسیر القرآن الکریم، عیون المسائل، تنبیه الغافلین فی فضائل الطالبین، التأثیر و المؤثر فی علم الکلام، الرسالة التامة فی نصیحة العامه، السفینة فی علم التاریخ، السفینة الجامعة لانواع العلوم، تنزیه الانبیاء و الائمه، المؤثرات، الرد علی المجبره، الامامة علی مذهب الزیدیه، تفسیری مبسوط و تفسیری موجز، الشروط و المحاضره، الاسماء و الصفات، الحائق و الوثائق، المنتخب فی کتاب الزیدیه، الانتصار لسادات المهاجرین و الانصار، تحکیم العقول فی الاصول، رسالة الباهرة فی الفرقة الخاسره، الرسالة الغرّاء، 9 رسالة الشیخ ابلیس الی اخوانه المناخیس که مرادش مجبره هستند. 10