دیگر منابع: مختصر تاریخ دمشق 23 / 375؛ تاریخ الاسلام 28 / 282؛ الجرح و التعدیل 8 / 119؛ غایة النهایة فی طبقات القراء 2 / 289؛ معجم المؤلفین 12 / 143.

سیدمحمد علوی

محمد ـ اسکافی

محمد ـ اسکافی (420ه)

ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه معروف به خطیب اسکافی.

وی اهل اصفهان بود و از اصحاب و ملازمان صاحب بن عباد به شمار می رفت. اسکافی ادیب، لغوی، شاعر، کاتب و از خطبای ری بود. یاقوت وی را خطیب قلعة فحرّیّه یاد کرده است. 1 ثعالبی نیز اشعاری از وی نقل کرده است. 2 اسکافی دارای آثار زیر بوده است: غلط العین، مبادی اللغه که مشهورترین اثر او بوده، العزه، لطف التدبیر فی سیاسات الملوک، نقد الشعر، شواهد کتاب سیبویه و درة التنزیل و غرة التأویل. او در سال 420 درگذشت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 18 / 214 و 215. 2 ـ تتمة یتیمة الدهر 5 / 231. 3 ـ معجم الادباء 18 / 215.

دیگر منابع: الاعلام 6 / 227؛ بغیة الوعاة 1 / 149؛ الوافی بالوفیات 3 / 337؛ تاریخ التراث العربی 2 / 1 / 169؛ معجم المطبوعات 1 / 436؛ الذریعه 15 / 366؛ کشف الظنون 1 / 691 و 2 / 1443؛ هدیة العارفین 2 / 64؛ دهخدا 2 / 1980؛ معجم المؤلفین 10 / 211.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ اصفهانی

محمد ـ اصفهانی (حیات 415ه)

ابومنصور محمدبن عمر اصفهانی.

وی سال 415ه در قید حیات بوده است. 1 او را نحوی و صوفی دانسته اند. اثر او ابینة الافعال می باشد. 2

پی نوشت ها

[1] ـ ایضاح المکنون 1 / 12. 2 ـ معجم المؤلفین 11 / 77.

دیگر منابع: هدیة العارفین 2 / 63.

احسان آذرکمند

محمد ـ اصفهانی

محمد ـ اصفهانی (م406ه)

ابوبکر محمدبن حسن بن فورک اصفهانی مشهور به ابن فورک.

اهل اصفهان بود و پس از گذر ایام کودکی به تحصیل علم فقه
پرداخت و برای اقنای خویش از استادان کلام بهره برد. 1 در سفری که به بغداد و بصره داشت از استادان آن شهرها استفاده کرد. 2 از ابوالحسن باهلی متکلم معروف در کلام و مذهب اشعری استفاده کرد. در زمینه حدیث از احمدبن محمودبن خرزاد اهوازی و عبداللّه بن جعفربن فارس اصفهانی استفاده کرد. 3 او در سفری که به مکه داشت از دیبلی نیز حدیث شنید4 و در ادبیات عرب، نحو5 و تفسیر مهارت یافت. و سُبکی او را از فقیهان شافعی6 و ابن قطلوبغا از فقیهان حنفی شمرده است. 7 او در این میان به بحث های کلامی شهرت یافته بود و متکلمی اشعری شمرده می شد. 8 ابن فورک آموخته های خویش را به دیگران نیز انتقال می داد. بسیاری از او حدیث شنیدند و گروهی در زمینه فقه و گروهی در زمینه کلام از او بهره بردند. ابوبکر بیهقی، ابوالقاسم قشیری و حاکم نیشابوری از جمله کسانی هستند که از او استفاده کردند. 9 از حوادث مهم زمان او اختلافاتی است که بین شیعه و سنی در اصفهان رخ داد. او در این ماجرا زندانی شد. 10 ابن فورک همچنین با افکار کرامیه مخالف بود؛ اما چون کرامیه از طرف حکومت حمایت می شد بر او سخت می گذشت؛ 11 زیرا بارها به جلسات مناظره دعوت شد و به بحث پرداخت. 12 اصفهانی آزار بسیاری از کرامیه تحمل کرد و اتهاماتی بر او وارد می شد، ولی تبرئه گردید. 13 او با آنکه در اصفهان در خدمت صاحب بن عباد بود و وزیر دیلمیان به او نظر خوبی داشت، ولی در شیراز به عضدالدوله دیلمی پیوست. 14 مدتی را در عراق اقامت گزید و سپس به ری رفت. کرامیه او را در مدرسه رجاء ری به مناظره خواندند. گرچه نتیجه مناظره معلوم نبود، حاکم نیشابوری و دیگر بزرگان آن عصر او را به نیشابور دعوت کردند. حاکم، خانه و مدرسه ای برای او ساخت و زمینه مهاجرت وی فراهم شد. 15 نیشابور که در آن روز مهد علم و فرهنگ بود، آموخته های او را گرفت و طالبان علم از او علم فقه و کلام آموخته و حدیث شنیدند. او باز از اتهام کرامیه مصون نماند و به پایان رسالت پیامبر صلی الله علیه و آلهمتهم شد. از این متکلم مشهور، بالغ بر صد اثر در اصول دین، اصول فقه و معانی قرآن بر جای ماند. ابن فورک پس از آخرین مناظره که در شهر غزنه انجام داد، در راه بازگشت مسموم شد و در سال 406 درگذشت. 16 برخی معتقدند وی به علت عقایدش به دست محمود غزنوی کشته شد. 17