جنازه او پس از مرگ در راه بازگشت از غزنه به نیشابور منتقل شد و در گورستان حیره آن شهر به خاک سپرده شد. 18 برخی از تألیفات ابن فورک که در منابع ذکر شده عبارت اند از: الفصول من تعلیق الاصول، 19 تفسیر القرآن، دقائق الاسرار، مشکل الآثار، طبقات المتکلمین، 20 شرح اوائل الادلة لابی القاسم البلخی، النظامی فی اصول الدین که آن را برای نظام الملک نوشت. 21 از اینکه این شخص در سال 406 درگذشته، انتساب کتاب النظامی به او نمی تواند صحت داشته باشد؛ زیرا خواجه نظام در 408 متولد شد، مگر اینکه به گفته المنتخب من السیاق، ص7، ابن فورک در سال 460 درگذشته باشد یا آن را برای نظام الملک ننوشته باشد. الحدود فی الاصول، اسماء الرجال، حل الآیات المتشابهات، غریب القرآن، رسالة فی علم التوحید، الاملاء فی الایضاح و الکشف عن وجوه الاحادیث الوارده، 22 العالم و المتعلم، الانتفاء، اختلاف الشیخین (ابوالحسن اشعری و ابوالعباس قلانسی)، مقالات الشیخ ابی الحسن الاشعری، نامه ابن فورک به ابواسحاق اسفرایینی، الابانه عن طرق القاصدین و الکشف عن مناهج السالکین و التوفر الی عبادة رب العالمین، 23 تأویل مشکل الحدیث، 24 مشکل القرآن. 25

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 128. 2 ـ تبیین کذب المفتری 230. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 7 / 214. 4 ـ المنتخب من السیاق 7. 5 ـ تبیین کذب المفتری 230. 6 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 128. 7 ـ تاج التراجم 213. 8 ـ تبیین کذب المفتری 230. 9 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 215 و 216. 10 ـ تبیین کذب المفتری 230. 1
[1] ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 128. 12 ـ تبیین کذب المفتری 230. 13 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 128. 14 ـ تعلیقه انباه الرواة 3 / 111. 15 ـ تبیین کذب المفتری 230. 16 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 128 و 130. 17 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 216. 18 ـ تبیین کذب المفتری 230. 19 ـ مناقب آل ابی طالب 2 / 146. 20 ـ هدیة العارفین 2 / 60. 2
[1] ـ کشف الظنون 1 / 200 و 2 / 1960. 22 ـ الاعلام 6 / 83. 23 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 4 / 421. 24 ـ التعدیل و التجریح 1 / 71. 25 ـ معجم البلدان 1 / 237.

دیگر منابع: مرآة الجنان 3 / 17؛ وفیات الاعیان 4 / 272؛ تاریخ الاسلام 28 / 147؛ انباه الرواة 3 / 110؛ شذرات الذهب 2 / 295؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 126؛ النجوم الزاهره 4 / 240؛ الوافی بالوفیات 2 / 344؛ العبر 3 / 95؛ تاج العروس 13 / 625؛ معجم المؤلفین 9 / 208.

مرتضی نجفی

محمد ـ

اصفهانیمحمد ـ اصفهانی (366 ـ 459ه)

ابومسلم محمدبن علی بن محمدبن حسین بن مهربزد (مهریزید) اصفهانی.

ابومسلم در سال 366ه به دنیا آمد. او مفسر و معتزلی مذهب بود و از غالیان به شمار می رفت و به علم نحو و ادبیات آگاهی کاملی داشت. وی در اصفهان آخر کسی بود که از ابوبکربن مقرء روایت کرد و همچنین آخر محدثی که از او روایت کرد، اسماعیل بن علی حمامی اصفهانی بود که جزء مأمون را روایت نمود. 1 ابومسلم محدث اصفهان در عصر خویش بود و در آن شهر در سال 459ه وفات یافت. 2 گفتنی است در منابع، چند تن با عنوان ابومسلم اصفهانی وجود دارد که رجالیون مطالب دو تن یکی محمدبن بحر و دیگر محمدبن علی را باهم خلط کرده اند. اولی متوفای 322 است و فرد مورد نظر متولد 366 و درگذشته 456 می باشد. این دو هیچ سنخیتی باهم نداشته و اصلاً همدیگر را درک نکرده اند؛ اما در منابع تألیفات هر دو مشترک است. با توجه به اینکه کتاب خود را در 377 به پایان برده و در آن دو اثر جامع التاویل لمحکم التنزیل و جامع الرسائل را به محمدبن بحر نسبت داده، نمی توان این دو اثر را از آن محمدبن علی اصفهانی دانست. کتاب الناسخ و المنسوخ نیز از آن محمدبن بحر است؛ بنابراین فرد مذکور را مشکل بتوان مؤلف دانست؛ اگرچه او را محدث، مفسر، ادیب و نحوی و دارای استادان و شاگردانی دانسته اند. 3

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 30 / 476. 2 ـ معجم المفسرین 2 / 579.

دیگر منابع: الفهرست (الندیم) 151؛ انباه الرواة 3 / 194؛ سیر اعلام النبلاء 18 / 147؛ تاریخ الاسلام 30 / 476؛ المعین فی طبقات المحدثین 137؛ تاریخ اربل 1 / 405؛ العبر 2 / 310؛ طبقات المفسرین (داوودی) 2 / 213؛ طبقات المفسرین (سیوطی) 85؛ طبقات المعتزله 91؛ بغیة الوعاة 1 / 188؛ الوافی بالوفیات 4 / 130؛ دول الاسلام 234.

غفوری و حسینی عربی

محمد ـ انباری

محمد ـ انباری (396 ـ 476ه)

ابوطاهر محمدبن احمدبن محمد انباری لخمی خطیب ملقب به ابن ابی صقر.

وی اهل انبار (از شهرهای کهن ایران بین فرات و بغداد) بود و در