فراگیری حدیث روی آورد. از سال 352 تا 354ه به مدت سه سال نزد ابوبکر شافعی محمدبن عبداللّه بن ابراهیم بغدادی (م354ه) که آخرین سال های عمر شافعی بود، احادیث فراوان آموخت. 2 در واقع ابوبکر شافعی نخستین استاد ابن غیلان و او هم آخرین شاگرد شافعی بود. 3 در سال 354 که احتمالاً پس از مرگ شافعی بوده، به تحصیل نزد ابواسحاق مزکی ابراهیم بن محمدبن یحیی نیشابوری (م362ه) پرداخت. 4 بزاز علاوه بر حدیث، تفسیر بخش هایی از قرآن را نیز از این دو استاد خود آموخت و از هر کدام، دو جزء از تفسیر سفیان ثوری را فرا گرفت. 5 استاد دیگری برای او ذکر نشده، اما شاگردان بسیاری داشته است که برخی از آنان عبارت اند از: ابوالحسن علی بن عمر دارقطنی (م385ه)، 6 خطیب بغدادی (م463ه)، 7 عبداللّه لوهاب بن احمد مستعمل (م507ه)، عبداللّه لوهاب بن رزق ا تمیمی (م491ه)، عبداللّه لوهاب بن عبداللّه کردلی (م491ه)، ابن دهان طرائفی (م498ه) و ابوالمعالی شیذله. 8 ابن غیلان در سال 440ه در بغداد درگذشت و در خانه خود به خاک سپرده شد. 9 تنها اثر علمی او الفوائد دارای یازده جزء و در یک مجلد می باشد که با عنوان الغیلانیات مشهور است. 10 این اثر حاصل همان سه سال شاگردی اش نزد ابوبکر شافعی می باشد که دارقطنی این کتاب را از منقولات ابن غیلان از استادش، فراهم آورد. 11 به همین دلیل گاه این کتاب به ابوبکر شافعی و گاهی به ابوطالب بزاز نسبت داده شده است. 12 غیلانیات میان اهل سنت جایگاه برجسته ای داشته و حتی به برخی کودکان تعلیم داده می شد. ابوالقاسم هبه ا بن محمد بن عبداللّه لواحدبن حصین شیبانی (432 ـ 525ه) از آن جمله است که در سال 437ه و در پنج سالگی نزد ابن غیلان شاگردی کرده و این مجموعه حدیثی را آموخته است. 13 همچنین محمدبن محمود رشیدی (م498ه) که از نیشابور عازم حج بود، برخی از شیوخ نیشابور همانند ابوعثمان صابونی به او سفارش کردند که در بغداد مسند احمد و فوائد ابوبکر شافعی را از ابوطالب بیاموزد. ابن غیلان که در این هنگام پیرمردی سالخورده بود و یکصد و پنج ساله توصیف شده، رشیدی را به این اندیشه واداشت که پیش از رفتن به حج، توصیه بزرگان نیشابور را عملی کند، اما به اصرار همراهانش، پس از انجام حج به بغداد رفت و غیلانیات را از او استماع کرد. 14 نسخه هایی از این کتاب باقی
مانده15 که در نسخه مکی آن، دو تن از شاگردان ابوطالب، یعنی ابومحمد حسن بن عبداللّه لملک بن محمدبن یوسف و ابومنصور محمدبن احمد بن طاهربن احمد خازن (م510ه) راوی آن شمرده شده اند. 16 نکته جالب آن است که ابومنصور خازن از فقیهان مشهور امامیه در کرخ بغداد می باشد. 17 نکته دیگری که سزاوار توجه است، اهتمام دارقطنی (306 ـ 385ه) به روایات اوست. با اینکه دارقطنی حدود چهل سال بزرگ تر از ابن غیلان بوده و 55 سال پیش از او مرده و در واقع می توانست نقش استادی بر ابن غیلان داشته باشد، به گردآوری احادیث او از ابوبکر شافعی پرداخته است. همین امر اهمیت مرویات بزاز را روشن می سازد. از سوی دیگر شاید اگر فردی چون دارقطنی به این کار اقدام نمی کرد، چه بسا چنین مجموعه ای فراهم نمی آمد یا چنین وجهه ای نمی یافت.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 3 / 454. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 598. 3 ـ الانساب 3 / 381. 4 ـ تاریخ مدینة دمشق 4 / 119. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 598. 6 ـ المنتظم 15 / 317. 7 ـ تاریخ بغداد 3 / 454. 8 ـ ذیل تاریخ بغداد (ابن نجار) 1 / 191، 200، 203 و 2 / 90 و 176. 9 ـ تاریخ بغداد 3 / 454. 10 ـ المنتظم 15 / 317؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 598؛ الاعلام 7 / 21. 1
[1] ـ همان و تاج العروس 8 / 54؛ ذیل کشف الظنون (آقابزرگ) 73 و 74. 12 ـ کشف الظنون 1 / 588 و 2 / 1214؛ تاج العروس 4 / 8؛ سبل الهدی و الرشاد 6 / 182؛ الاعلام 6 / 224. 13ـ تاریخ مدینة دمشق 4 / 39. 14ـ المنتظم 15 / 317 و 318؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 598 ـ 600. 15ـ الاعلام 7 / 21؛ سیر اعلام النبلاء 19 / 537 پاورقی شماره 2. 16ـ ذیل کشف الظنون 74. 17 ـ البدایة و النهایه 12 / 180.

دیگر منابع: الانساب 4 / 326؛ الکامل فی التاریخ 9 / 552؛ تاریخ الاسلام 29 / 492؛ البدایة و النهایه 12 / 58؛ الوافی بالوفیات 1 / 119؛ اللباب فی تهذیب الانساب 2 / 398.

محمد غفوری

محمد ـ بَزْدَوی

محمد ـ بَزْدَوی (42
[1] ـ 493ه)

ابویسر محمدبن محمدبن حسین صدرالاسلام نَسَفی بزدوی.

او اهل بَزْدَه (روستایی در شش فرسخی شهر نَسَف (نَخَشب) در بخارا بود. در سال 421ه به دنیا آمد1 و از استادان زمان خود چون اسماعیل بن عبداللّه لصادق، ابویعقوب یوسف سیّاری و دیگران ادب و حدیث آموخت2 و در انواع علوم مانند ادبیات عرب، فقه، اصول، حدیث3 و مناظره ماهر گردید. او در عصر خود ادیب، جدلی، فقیه،