اصولی، محدث و مدرس به شمار می آمد. برای انجام اعمال حج به مکه رفت و برای تدریس و املای حدیث به شهرهای ساری، مرو، سمرقند و بخارا سفر کرد و تا پایان عمر در بخارا ساکن بود. 4 ابوحفص عمربن محمدبن احمد نجم الدین نَسَفی5 (نویسنده کتاب القند فی ذکر علماء سمرقند)، فرزندش قاضی ابوالمعالی احمد بزدوی از شاگرادان وی به شمار می آمدند. 6 او قاضی القضات شهر سمرقند و پیشوای عالمان حنفی مذهب در ماوراءالنهر نیز بود. 7 کتاب های الواقعات، المبسوط فی الفروع، 8 شرح جامع الصدر9 و اصول الدین10 آثار وی می باشد. بزدوی در سال 493ه در بخارا از دنیا رفت. 11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 34 / 163، 164. 2 ـ الفواید البهیّه 188. 3 ـ القند فی ذکر علماء سمرقند 703. 4 ـ الاساب 1 / 339. 5 ـ القند فی ذکر علماء سمرقند 16. 6 ـ الانساب 1 / 339. 7 ـ الجواهر المضیئه 3 / 322. 8 ـ هدیة العارفین 2 / 77. 9 ـ کشف الظنون 1 / 563. 10 ـ الاعلام 7 / 22. 1
[1] ـ الاعلام 7 / 22.

دیگر منابع: التحبیر فی معجم الکبیر 1 / 528؛ سیر اعلام النبلاء 19 / 49؛ الجواهر المضیئه 2 / 116؛ تاج التراجم 233؛ مفتاح السعادة 2 / 165؛ لغت نامه دهخدا 10 / 1028؛ معجم المؤلفین 11 / 210؛ الاعلام 7 / 22.

سیدمحمد علوی

محمد ـ بُصْرَوی

محمد ـ بُصْرَوی (م443ه)

ابوالحسن محمدبن محمدبن احمد بُصْرَوی.

از فقهای امامیه، متکلم و شاعر که در سده پنجم هجری می زیسته و منسوب به بُصری (از آبادی های بغداد، نزدیک عُکْبراء) بوده است. 1 وی ساکن بغداد بود2 و مدت مدیدی ملازمت سید مرتضی (م436ه) را اختیار کرده و علم کلام را نزد وی آموخت. 3 او در سال 417ه فهرستی از تصانیف استادش سید مرتضی را به نگارش درآورد و سپس اجازه نقل و روایت این مصنفات را از استادش سید مرتضی درخواست کرد که سید نیز اجازه روایت جمیع این مصنفات، کتب و امالی و آنچه از نظم و نثر نوشته یا بعداً می نویسد را به او داد. افندی صورت این اجازه را در کتاب خود آورده است. 4 جبرئیل بن اسماعیل قمی (پدر ابوالفضل شاذان) و ابن شریف اکمل بحرانی از جمله شاگردان او به شمار می روند؛ 5 همچنین خطیب بغدادی (م463ه) 6 و ابوالحسن علی بن احمد عطار روایت کننده برخی از اشعار او هستند. 7
آرا و نظرات فقهی وی نیز مانند فتوای او درباره طهارت آب چاه با ملاقات با نجاست در صورت کربودن آب مذکور8 یا فتوای او در مورد لزوم داشتن وضو در هنگام رمیِ جمرات همواره مورد اشاره فقها در دوره های بعد از او بوده است. 9 بصروی خوش سیما، حاضرجواب، خوش ذوق و خوش بیان بوده و اشعاری دلنشین داشت. 10 او نوادر (داستان های جذاب) نیز به یادگار گذاشت. 11 وی در نهایت در ربیع الاول سال 443ه در بغداد درگذشت. 12 غیر از فهرست تصانیف المرتضی که نخسه ای از آن در کتابخانه سپهسالار تهران موجود است، 13 دیگر آثار او عبارت اند از: المفید فی التکلیف. 14 این کتاب فقهی دست کم تا سال 573ه موجود بوده، زیرا در این سال محمدبن جعفر مشهدی این کتاب را بر استادش ابوالفضل شاذان بن جبرئیل قمی قرائت کرده است؛ 15 همچنین شهید اول (م786ه) در غایة المراد از این کتاب نام برده و نقل کرده است16 که به نظر می رسد این کتاب در دسترس او نیز بوده است. المعتمد در فقه و دیوان شعر. 17 خطیب بغدادی قطعه ای از اشعار او را نقل کرده است؛ 18 همچنین بُصروی قصیده ای در رثای سید مرتضی سروده که در برخی از منابع این قصیده ذکر شده است. 19

پی نوشت ها

[1] ـ الأنساب 1 / 363؛ معجم البلدان 1 / 441. 2 ـ تاریخ بغداد 3 / 236. 3 ـ الأنساب 1 / 363. 4 ـ ریاض العلماء 5 / 158. 5 ـ أمل الآمل 2 / 298 و 299. 6 ـ تاریخ بغداد 3 / 236. 7 ـ ذیل تاریخ بغداد 18 / 188. 8 ـ مدارک الأحکام 1 / 54 و 55. 9 ـ نزهة الناظر فی الجمع بین الاشباه و النظائر 10؛ غایة المراد 1 / 72. 10 ـ الانساب 1 / 363. 1
[1] ـ المنتظم 15 / 332. 12 ـ تاریخ بغداد 3 / 236؛ فوات الوفیات 3 / 262. 13 ـ الذریعه 16 / 381، 392 و 394. 14 ـ أمل الآمل 2 / 299. 15 ـ الذریعه 21 / 373. 16 ـ غایة المراد 1 / 72. 17 ـ ریاض العلماء 5 / 158. 18 ـ تاریخ بغداد 3 / 236. 19 ـ أعیان الشیعه 9 / 404.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 9 / 580؛ البدایة و النهایه 12 / 63؛ الوافی بالوفیات 1 / 120؛ النجوم الزاهره 5 / 52؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 158؛ النجوم الزاهره 5 / 52؛ لب اللباب 1 / 132؛ تاریخ الاسلام 30 / 84؛ رجال السید بحرالعلوم 3 / 141 و 140؛ قاموس الرجال 9 / 546؛ معجم رجال الحدیث 14 / 310 و 17 / 188؛ ریاض العلماء 5 / 18 و 19 و 439؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 183 و 252؛ اعیان الشیعه 2 / 324 و 3 / 587؛ الذریعه 3 / 216، 2 / 78، 4 / 350 و 5 / 219؛ موسوعة طبقات الفقهاء 5 / 328؛ مشاهیر شعراء الشیعه 4 / 347؛ معجم المؤلفین 11 / 181.

سیدمحمدحسین میرعبداللّه للهی