محمد ـ

بصریمحمد ـ بصری (م 499ه)

ابوالفرج محمدبن عبیداللّه بن حسن بصری مشهور به ابن ابی البقاء.

وی ساکن بصره و از ادیبان و لغت شناسان عرب بود و در این علوم تخصص بسیاری داشت. 1 زمانی به بغداد و واسط مسافرت کرد و ادبیات عرب را نزد استادان بزرگی چون ابوغالب بن بشران، فقه را نزد ابواسحاق شیرازی و ماوردی2 و علم حدیث را از ابوطیب طبری و ابوالقاسم تنوخی فرا گرفت3 و نیز در اهواز از حسین خوزی، در بصره از عبیداللّه رقّی و ابن دهّان نحوی علومی را آموخت. 4 افرادی چون ابوالقاسم بن سمرقندی و ابوعلی صدفی از شاگردان وی بوده و از او روایت نقل کرده اند. 5 ابوالفرج بصری از فقیهان مشهور شافعیه بود و نزد خلفا و پادشاهان عصر خویش جاه و مقام خاصی داشت6 و قاضی بصره بود. وی در جامع بصره مجلس املا حدیث داشت و به نقل حدیث می پرداخت. 7 وی تألیفات متعددی داشته که المقدمه در نحو و المتقعرین از آن جمله است. 8 گویند وی در شهر بصره کتابخانه بسیار مجهز و بزرگی برای تعلیم و تربیت بنا نهاد و دوازده هزار مجلد کتاب برای آن وقف کرد که سرانجام در آشوب عرب و ترک که به تخریب بصره انجامید از بین رفت. ابن ابی البقاء در ماه محرم سال 499 در شهر بصره درگذشت. 9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 34 / 307. 2 ـ معجم الادباء 18 / 234. 3 ـ المنتظم 17 / 97. 4 ـ معجم الادباء 18 / 234. 5 ـ تاریخ الاسلام 34 / 307. 6 ـ الکامل فی التاریخ 10 / 415. 7 ـ تاریخ الاسلام 34 / 307. 8 ـ معجم الادباء 18 / 234. 9 ـ تاریخ الاسلام 34 / 307، 306 و 293.

دیگر منابع: البدایة و النهایه 12 / 166؛ بغیة الوعاة 1 / 170؛ الوافی بالوفیات 4 / 9؛ معجم المؤلفین 10 / 277.

اسماعیل اسماعیلی

محمّد ـ بغدادی

محمّد ـ بغدادی (338 ـ 412ه)

ابوالفتح محمدبن احمدبن محمد بغدادی، مشهور به ابن ابی الفوارس.

او در سال 338ه در بغداد به دنیا آمد و در قسمت شرقی آنجا سکونت می کرد. 1 وی ابتدا در سال 346ه از عالم بزرگ عراق ابوبکر احمدبن سلیمان بن حسن نجّار حدیث شنید؛ 2 سپس برای کسب دانش بیشتر به شهرهای بصره، فارس، اصفهان و خراسان سفر کرده و
از ابوبکر محمدبن حسن نقّاش، ابوعلی بن صوّاف و ابوالحسن علی بن محمدبن عیسی جکّانی و عده ای دیگر بهره های علمی فراوانی برد. رجال نویسان اهل سنت وی را فاضل، محقق، محدثی موثق، آگاه به علم قرائت ها، دارای معرفت و شناخت به علوم، دارای حافظه ای قوی و برتر از استادان معاصر خودش توصیف کرده اند. او در مسجد جامع رصافه بغداد به تدریس و املای حدیث می پرداخت. هبه ا بن حسن طبری، ابوسعد مالینی، صالح بن احمد قیراطی و بسیاری از دانش پژوهان از شاگردان او به شمار می آمدند3 و علم قرائت قرآن را از حسین بن احمد هروی آموخت. قاسم هذلی علم قرائت را از وی آموخته است. 4 مذهب او را به دلیل ذکر نامش در طبقات الشافعیه5 می توان شافعی دانست. وی از لحاظ اخلاقی مردی امانتدار و درستکار بود. او احادیث فراوانی را جمع آوری نمود و به خط خود نوشت6 و از مصنفین عصر خود به شمار می آمد. 7 کتاب ذکر اسماء من اتفق علیه البخاری و مسلم تألیف اوست. 8 او در سال 412ه در بغداد از دنیا رفت و در باب حرب نزدیک قبر احمد حنبل به خاک سپرده شد. 9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 1 / 352 و 353. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 223. 3 ـ الارشاد فی معرفة علماء الحدیث 72 و 335. 4 ـ غایة النهایة 2 / 79. 5 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 29، 122، 157 و 5 / 134. 6 ـ تاریخ بغداد 1 / 352. 7 ـ تاریخ الاسلام 28 / 302 و 303. 8 ـ معجم المؤلفین 9 / 14؛ المستدرک علی معجم المؤلفین 598. 9 ـ تاریخ بغداد 1 / 353.

دیگر منابع: فهرست ابن عطیّه 114؛ المنتظم 15 / 149 و 150؛ الکامل فی التاریخ 9 / 326؛ العبر 2 / 222؛ دول الاسلام 216؛ کتاب تذکرة الحفّاظ 3 / 1053؛ المعین فی طبقات المحدثین 125؛ الوافی بالوفیات 2 / 60 و 61.

سیدمحمد علوی

محمّد ـ بغدادی

محمّد ـ بغدادی (40
[1] ـ 473ه)

ابوعلی محمّدبن حسین بن عبداللّه بن شبل بغدادی.

در سال 401ه در بغداد زاده شد و در همانجا پرورش یافت. انواع علوم چون ادب، لغت، اقسام فنون شعر، حدیث، حکمت، فلسفه، کلام و طب را از استادان عصر خود همچون ابوالحسین بن مقتدر با هاشمی، ابونصر یحیی بن حریر تکریتی و دیگران آموخت. غریب الحدیث را از ابوالحسن احمدبن علی بادی شنید و روایت کرد. او در